Bs Nguyễn Duy Phi Hiệp - 

Xạ trị là một trong những phương pháp điều trị ung thư phổ biến nhất hiện nay. Một số tên gọi khác của xạ trị như: liệu pháp bức xạ, chiếu xạ, và liệu pháp tia X.

Xạ trị là gì?

Xạ trị sử dụng các hạt hoặc sóng năng lượng cao, chẳng hạn như tia X, tia gamma, chùm electron hoặc proton, để tiêu diệt hoặc làm tổn thương các tế bào ung thư.

Bình thường, các tế bào của bạn phát triển và phân chia, từ đó hình thành nên các tế bào mới. Nhưng tế bào ung thư phát triển và phân chia nhanh hơn hầu hết các tế bào lành. Xạ trị hoạt động bằng cách tạo ra những đứt gãy DNA bên trong tế bào. Những tổn thương này ngăn cản các tế bào ung thư phát triển và phân chia, từ đó khiến chúng chết đi. Các tế bào bình thường gần đó cũng có thể bị ảnh hưởng bởi bức xạ, nhưng phần lớn sẽ phục hồi và hoạt động trở lại bình thường.

Trong khi hóa trịvà các phương pháp điều trị khác bằng đường uống hoặc tiêm, truyền thường khiến toàn bộ cơ thể tiếp xúc với thuốc chống ung thư, thì xạ trị thường là điều trị tại chỗ. Điều này có nghĩa là xạ trị thường chỉ ảnh hưởng đến phần cơ thể cần điều trị. Các phương pháp xạ trị sẽ được lên kế hoạch sao cho các tế bào ung thư bị tổn thương nhiều nhất, trong khi đó, ít gây hại nhất đến các tế bào khỏe mạnh lân cận.

Một số phương pháp điều trị bức xạ (xạ trị) toàn thân, các chất phóng xạ được đưa vào tĩnh mạch hoặc qua đường uống. Mặc dù loại bức xạ này đi khắp cơ thể, nhưng chất phóng xạ lại chủ yếu tập trung ở khu vực khối u, do đó, ít ảnh hưởng đến phần còn lại của cơ thể.

Ai nên được điều trị bằng xạ trị?

Hơn một nửa số người bị ung thư được xạ trị. Đôi khi, xạ trị là phương pháp điều trị ung thư cần thiết duy nhất (xạ trị đơn thuần) hoặc được sử dụng phối hợp với các phương thức điều trị khác. Quyết định sử dụng liệu pháp xạ trị nào sẽ phụ thuộc vào loại và giai đoạn ung thư, và các vấn đề sức khỏe khác của bệnh nhân đang gặp phải.

Mục tiêu của xạ trị là gì?

Hầu hết các phương pháp xạ trị không đến được tất cả các cơ quan trong cơ thể, có nghĩa là xạ trị không hữu ích trong việc điều trị ung thư đã di căn xa. Tuy nhiên, xạ trị có thể được sử dụng để điều trị nhiều loại ung thư, đơn thuần hoặc kết hợp với các phương pháp điều trị khác. Điều quan trọng là mỗi bệnh ung thư, cũng như mỗi cá thể là khác biệt, xạ trị thường được lựa chọn cho các mục đích sau.

- Chữa khỏi hoặc làm giảm kích thước khối u ở giai đoạn sớm:

• Một số bệnh ung thư rất nhạy với bức xạ. Trong những trường hợp này, bức xạ có thể được sử dụng để giảm kích thước khối u hoặc biến mất hoàn toàn. Trong một số trường hợp, hóa trị hoặc các loại thuốc chống ung thư khác có thể được sử dụng trước. Đối với các bệnh ung thư khác, bức xạ có thể được sử dụng trước phẫu thuật để thu nhỏ khối u (được gọi là liệu pháp trước phẫu thuật hoặc liệu pháp tân bổ trợ ), hoặc sau khiphẫu thuậtđể ngăn ngừa ung thư tái phát (được gọi là liệu pháp bổ trợ).
• Một số bệnh ung thư có thể lựa chọn điều trị bằng xạ trị hoặc phẫu thuật, thì xạ trị thường là phương pháp điều trị ưu tiên. Điều này do xạ trị gây tổn thương ít hơn và các bộ phận của cơ thể liên quan có thể hoạt động bình thường tốt hơn sau khi điều trị.
• Đối với một số loại ung thư, xạ trị, hóa trị hoặc các loại thuốc chống ung thư khác có thể được sử dụng cùng nhau. Một số loại thuốc (được gọi là chất làm tăng nhạy xạ) giúp xạ trị hoạt động tốt hơn bằng cách làm cho các tế bào ung thư nhạy cảm hơn với bức xạ. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng một số ung thư, khi thuốc chống ung thư và xạ trị được sử dụng cùng nhau, sẽ tăng hiệu quả điều trị so với việc sử dụng riêng lẻ. Tuy nhiên, nhược điểm của sử dụng đồng thời như vậy là tác dụng phụ thường nặng hơn.

Để ngăn chặn ung thư tái phát ở một vị trí khác trong cơ thể

Ung thư có khả năng di căn từ nơi bắt đầu sang các cơ quan khác của cơ thể. Một vài các tế bào ung thư có thể đã di căn ngay cả khi không quan sát được trên các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như CT hoặc MRI. Trong một số trường hợp, khu vực mà ung thư thường di căn nhất có thể được điều trị bằng bức xạ để tiêu diệt bất kỳ tế bào ung thư nào trước khi chúng phát triển thành khối u. Ví dụ, những người bị mắc một số loại ung thư phổi có thể phải chiếu xạ vào đầu, ngay cả khi không có bất cứ một bằng chứng nào cho biết có các tế bào ung thư ở đó, vì loại ung thư phổi của họ thường di căn đến não. Điều này được thực hiện để giúp ngăn ngừa ung thư di căn não, trước khi điều đó xảy ra. Đôi khi, xạ trị ngăn ngừa ung thư phát triển ở vị trí khác có thể được sử dụng cùng lúc với xạ trị điều trị ung thư ở vị trí hiện tại, đặc biệt là khi vị trí ung thư có thể lan đến ở gần với vị trí hiện tại của khối u.

Để điều trị các triệu chứng do ung thư tiến triển

Đôi khi ung thư đã di căn quá nhiều, không còn khả năng chữa khỏi. Nhưng một số khối u vẫn có thể được xạ trị để làm cho chúng nhỏ lại, giúp người bệnh cảm thấy dễ chịu hơn. Bức xạ có thể làm giảm các vấn đề như đau, khó nuốt, khó thở, hoặc tắc ruột doung thưgiai đoạn muộn gây ra . Đây được gọi là xạ trị giảm nhẹ.

Để điều trị ung thư tái phát

Nếu bệnh ung thư tái phát, xạ trị có thể được sử dụng để điều trị ung thư hoặc để điều trị các triệu chứng do ung thư giai đoạn muộn gây ra. Sau khi bệnh tái phát, có xạ trị hay không phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Ví dụ, nếu ung thư tái phát ở một bộ phận của cơ thể đã được xạ trị, thì không thể xạ trị thêm ở cùng một vị trí. Nó phụ thuộc vào lượng bức xạ đã được sử dụng trước đó. Trong các trường hợp khác, bức xạ có thể được sử dụng trong cùng một khu vực của cơ thể hoặc một khu vực khác. Một số khối u không đáp ứng tốt với xạ trị thì xạ trị không được sử dụng ngay cả khi chúng tái phát.

Xạ trị được thực hiện như thế nào?

Xạ trị có thể được thực hiện theo 3 cách:

Xạ trị ngoài : sử dụng máy điều khiển các chùm tia năng lượng cao từ bên ngoài cơ thể vào khối u. Cách này được thực hiện cho bệnh nhân ngoại trú hoặc nội trú, thường được tiến hành trong nhiều tuần và đôi khi sẽ được thực hiện hai lần một ngày trong vài tuần. Bệnh nhân được xạ trị ngoài sẽ không phát xạ, do đó không phải tuân theo các biện pháp phòng ngừa an toàn bức xạ đặc biệt tại nhà.

Máy gia tốc tuyến tính Varian sử dụng trong xạ trị ngoài tại BV đa khoa Quảng Nam

Xạ trị trong (xạ trị áp sát): Một nguồn phóng xạ được đưa vào trong hoặc đặt sát khối u, bên trong cơ thể. Một số loại xạ trị áp sát, nguồn xạ có thể được đặt trong cơ thể trong một khoảng thời gian và sau đó được lấy ra. Điều này phụ thuốc vào từng loại ung thư. Đối với loại bức xạ này, các biện pháp phòng ngừa an toàn bức xạ là cần thiết trong một khoảng thời gian. Điều quan trọng cần biết là nếu nguồn xạ còn lại trong cơ thể, sau một thời gian cũng sẽ không còn hoạt tính phóng xạ nữa.

Hình ảnh hệ thống máy xạ trị áp sát liều cao

Xạ trị toàn thân : Các loại thuốc phóng xạ được đưa vào cơ thể qua đường uống hoặc đường tĩnh mạch được sử dụng để điều trị một số loại ung thư. Các loại thuốc này sau đó sẽ đi khắp cơ thể. Người bệnh phải tuân thủ các biện pháp phòng ngừa an toàn bức xạ tại nhà trong một khoảng thời gian sau khi các loại thuốc phóng xạ này được đưa vào cơ thể.

Phương pháp xạ trị được sử dụng sẽ phụ thuộc vào từng loại ung thư mà bệnh nhân mắc phải và vị trí của nó. Trong một số trường hợp, nhiều phương pháp được sử dụng cùng nhau. Bác sỹ điều trị sẽ trả lời các câu hỏi cụ thể của người bệnh về loại phóng xạ được chỉ định, ảnh hưởng đến cơ thể người bệnh như thế nào và người bệnh cần biết những cảnh báo gì.

Ai là người đưa ra các liệu pháp xạ trị?

Trong quá trình bạn xạ trị, một đội ngũ chuyên gia y tế được đào tạo chuyên sâu sẽ chăm sóc cho bệnh nhân. Bao gồm:

• Bác sĩ ung thư xạ trị: Bác sĩ được đào tạo đặc biệt để điều trị ung thư bằng bức xạ, đây là người giám sát kế hoạch xạ trị của bệnh nhân.
• Kỹ sư vật lý xạ trị: Đây là người đảm bảo rằng thiết bị xạ trị hoạt động bình thường; cung cấp cho bệnh nhân liều lượng bức xạ chính xác mà bác sĩ xạ trị đã quy định và giúp bác sĩ ung thư xạ trị lập kế hoạch điều trị.
• Kỹ thuật viên xạ trị: Vận hành thiết bị xạ trị và định vị cho người bệnh trong mỗi lần chiếu xạ.
• Điều dưỡng xạ trị: Được đào tạo đặc biệt về điều trị ung thư và có thể cung cấp cho bệnh nhân thông tin về điều trị xạ trị và cùng với bác sỹ theo dõi, xử lý các tác dụng phụ trong quá trình xạ trị.

Theo: https://www.cancer.org/treatment/treatments-and-side-effects/treatmenttypes/radiation/basics.html