Ds Nguyễn Thị Mai

Bisphosphonates là một nhóm các loại thuốc được sử dụng để điều trị bệnh loãng xương, bệnh Paget, và như là một phần của một số phác đồ bệnh ung thư, đặc biệt là ung thư xương di căn và đa u tủy. Bisphosphonates được dùng riêng lẻ hoặc phối hợp trong các chỉ định khác nhau.

Dựa vào cấu trúc hóa học, có thể chia các thuốc bisphosphonates thành 2 nhóm: nhóm có chứa nitrogen (như alendronate, risedronate, ibandronate, olpadronate, pamidronate, zoledronate) và nhóm không chứa nitrogen (etidronate, clodronate, và tiludronate)

Qua rất nhiều nghiên cứu lâm sàng, có thể nói rằng các thuốc như alendronate (BD:Fosamax,Drolenic 10), risedronate (Actonel,Acitonal – 5), zoledronate (Zometa,Sunzobone) có hiệu quả rất khả quan trong việc phòng chống loãng xương. Các thuốc này tuy chỉ tăng mật độ chất khoáng trong xương khoảng 5-7%, nhưng có khả năng giảm nguy cơ gãy xương đốt sống và xương hông đến 50%. Một số nghiên cứu gần đây còn cho thấy zoledronate có hiệu quả giảm nguy cơ gãy xương lên đến 70% và thậm chí làm giảm nguy cơ tử vong ở những bệnh nhân gãy xương hông [2]

Vì những hiệu quả rất đáng kể này, cho đến nay bisphosphonates đã trở thành một liệu pháp hàng đầu được sử dụng rộng rãi để điều trị bệnh nhân loãng xương. Trong vài trường hợp  đã được báo cáo về các biến cố ở thực quản, viêm thực quản, loét thực quản, trợt thực quản, đôi khi kèm với chảy máu sau khi bệnh nhân uống alendronate và pamidronate. Trong một số trường hợp những biến cố này bị nặng cần phải nhập viện điều trị. Do vậy, alendronate được xem là chống chỉ định đối với những bệnh nhân rối loạn thực quản như chứng co thắt tâm vị. Cả hai thuốc alendonate và risedronate cũng chống chỉ định cho những bệnh nhân không có khả năng ngồi hay đứng thẳng người tối thiểu 30 phút sau khi uống thuốc[1]. Một số phản ứng phụ (như sốt, cảm thấy khó chịu, đau cơ bắp) cũng xảy ra và tỉ lệ có thể cao đến 10% hay 20% ở những bệnh nhân được tiêm pamidronate hoặc zoledronic [2]. Giảm lượng calcium trong máu có thể xảy ra, cần phải điều trị chứng giảm calci máu trước khi bắt đầu điều trị bằng các thuốc bisphosphonates ,đồng thời cần hướng dẫn người bệnh bổ sung calci và vitamin D[1]. 

Những năm gần đây có ghi nhận báo cáo về  nguy cơ mắc bệnh hoại tử xương hàm liên quan đến Các thuốc bisphosphonates. Chính vì thế mà Cục quản lí thực phẩm và thuốc (Food and DrugAdministration) yêu cầu công ti sản xuất thuốc cảnh báo về phản ứng phụ trên nhãn thuốc. Các chuyên gia loãng xương khuyến cáo các bệnh nhân mắc ung thư, bệnh nhân đang được điều trị bằng hóa học trị liệu, bệnh nhân với tiền sử răng nhiễm trùng nên khám răng cẩn thận trước khi sử dụng bisphosphonates.

Hoại tử ống tai ngoài

Cơ quan Quản lý Dược phẩm Anh (MHRA) đã nhận được tổng cộng có 29 báo cáo hoại tử ống tai ngoài gắn với chỉ định sử dụng các bisphosphonates đã được xác định trên toàn thế giới, trong đó có 11 trường hợp được báo cáo trong y văn lâm sàng. Các trường hợp đã được báo cáo với sử dụng bisphosphonates tĩnh mạch hoặc đường uống điều trị  ung thư hay loãng xương.

Hầu hết các trường hợp có liên quan với liệu pháp bisphosphonate dài hạn trong 2 năm hoặc lâu hơn, và hầu hết các trường hợp có các yếu tố nguy cơ có thể bao gồm: sử dụng steroid, hóa trị, và các yếu tố nguy cơ  như nhiễm trùng, một tác động tai.

Hiện nay, các bisphosphonates có trong danh mục thuốc bệnh viện: Alendronic acid(Drolenic 10) Risedronate natri (Acitonal – 5), Axit zoledronic (BD Sunzobone) và vẫn là nhóm thuốc hàng đầu cho điều trị loãng xương và phòng chống gãy xương, các ung thư xương di căn và đa u tủy . Nhưng cũng như các loại thuốc khác, các bisphosphonates có lợi và có những phản ứng phụ, kể cả phản ứng nghiêm trọng hoặc là nguy cơ thấp, thì bác sĩ điều trị vẫn cần phải thận trọng khi dùng thuốc và việc cân đối giữa lợi và hại vẫn là một quyết định sau cùng của  người bệnh với sự lí giải dựa trên bằng chứng của bác sĩ.

Tài liệu tham khảo:

1. Dược thư Quốc gia Việt Nam- 2012,Nxb Y học.
2. Black DM, Delmas PD, Eastell R, Reid IR, et al. Once-yearly zoledronic acid for treatment of postmenopausal osteoporosis.N Engl J Med 2007 May 3;356(18):1809-22. 
3. https://www.gov.uk/drug-safety-update/bisphosphonates-very-rare-reports-of-osteonecrosis-of-the-external-auditory-canal