Bs Lê Thị Hà - Khoa Mắt

Dịch tễ học: Vào khoảng 70 triệu người lớn ở Mỹ đã dùng những thuốc bổ sung hay những liệu pháp thay thế từ năm 1997 đến 2002. Các thuốc này gồm: thuốc có nguồn gốc thực vật, châm cứu, phép chữa vi lượng, chữa bằng lòng tin, bằng chiêm nghiệm (meditation), liệu pháp vitamin liều lớn (đại liều), liệu pháp xúc giác, tập luyện, thay đổi chế độ ăn uống.... đã chiếm tần xuất khoảng 5%.

1. Vitamin liều cao: các loại vitamin đã giữ vai trò cơ bản trong chuyển hoá của toàn cơ thể nhưng thiếu vitamin không gây glôcôm ở người. Phân tích dữ kiện của các nghiên cứu trước đây cho thấy không có sự liên quan giữa việc dùng các chất chống oxýt hoá trong khẩu phần ăn với nguy cơ bị glôcôm góc mở nguyên phát ngoại trừ hậu quả của VitC liều cao cho truyền tĩnh mạch làm biến đổi độ thẩm thấu có huyết thanh gây glôcôm đóng góc cấp. Các vitamin với liều thật cao đã không có lợi gì cho bệnh nhân bị glôcôm. Hiện nay không có một dữ kiện khoa học nào cho biết vitamin với liều thật cao giúp ích cho glôcôm.

2. Các thuốc từ thực vât: có nhiều loại thuốc có giá trị được chiết xuất từ thực vật. Tuy nhiên các chế phẩm từ thực vật được bán ngoài thị trường chứa rất nhiều các hỗn hợp có hoạt tính và không hoạt tính không theo một tiêu chuẩn nào. Khi tiêu thụ các chế phẩm thực vật người ta hy vọng đạt được một hỗn hợp sinh học có ích nhưng hiện nay vẫn chưa được xác nhận.

3. Một loại dâu tâv (Bilbery): người ta cho rằng một loại dâu tây có thể làm tăng thị giác về đêm hay tăng độ nhạy cảm tương phản, tuy nhiên không có chứng cớ rõ ràng hỗ trợ cho giả thuyết này. Chúng tôi cũng không thấy có một nghiên cứu nào cho biết hiệu quả của dâu tây trên nhãn áp.

4. Dược thảo Trung Quốc: Thử nghiệm ở súc vật có rất nhiều các chế phẩm từ dược thảo ở Trung Quốc giúp làm tăng tuần hoàn ở võng mạc và mạch mạc, giúp võng mạc mau phục hồi sau một tai biến thiếu máu. Tuy nhiên những hiệu quả trên người bị glôcôm chưa được biết rõ. Khi dùng các loại dược thảo này để thí nghiệm về dòng chảy của máu trong nhãn cầu không thấy có một hiệu quả phụ nào nặng được báo cáo.

5. Cần sa: Hút cần sa làm hạ nhãn áp trung bình từ 25% đến 65% ở người. Cơ chế được nghĩ là do tăng thoát lưu ở đường bồ đào củng mạc. Cần sa cũng có tính bảo vệ thần kinh và thư dãn mạch. Tuy nhiên cần sa gây độc hại toàn thân và thời gian bán huỷ ngắn nên tính chất trị liệu kém. Các loại thuốc nhỏ cần sa loại mới tỏ ra có hứa hẹn ở loài vật và trong những nghiên cứu ở người.

6. Ginkgo biloba: Có đặc tính chống oxýt hoá, chống hiện tượng “tế bào tự tử” và bảo vệ tế bào. Ngoài ra còn có tác đụng chống đục T3 ở loài vật. Các chiết xuất của Ginkgo làm tăng lượng máu qua động mạch mắt ở những người bình thường nhưng sự liên quan lâm sàng với glôcôm chưa được biết rõ. Một thí nghiệm mới đã cho biết Ginkgo cải thiện thị trường ở bệnh nhân bị Glôcôm nhãn áp bình thường sau 4 tuần điều trị với chiết xuất của Ginkgo. Tuy nhiên thời gian nghiên cứu ngắn nên không biết rõ tác động của Ginkgo kéo dài bao lâu hay những dữ kiện này chỉ là những dao động dài hạn của các Artifact (sự kiển giả) và người ta cũng không biết rõ khả năng của Ginkgo đã cải thiện được chức năng nhận thức ở vài bệnh nhân là bao nhiêu để có thể góp phần vào sự cải thiện các thử nghiệm về thị trường ở nhóm được điều trị thuốc. Do đó cần phải có những nghiên cứu sâu rộng hơn để biết hiệu quả của Ginkgo trên những đặc tính của thị trường, thị thần kinh và dòng chảy của máu trong nhãn cầu. Các nhà lâm sàng cũng nên để ý đến tính chất chống tiểu cầu của Ginkgo vì thấy tránh dùng cho bệnh nhân đang được điều trị chống đông máu.

Để tóm tắt mặc dù một vài chế phẩm từ dược thảo tỏ ra có hứa hẹn trong điều trị glôcôm nhưng không có những dữ kiện khẳng định để dùng hiện nay.

7. Khẩu phần ăn: Thức ăn có chứa những thành phần quan trọng trong việc gây bệnh, phòng tránh và cải thiện bệnh. Bằng cách thay đổi loại thực phẩm hay số lượng thực phẩm người ta có thể thay đổi sự cân bằng giữa những yếu tố có lợi và có hại. Ở loài chuột một chế độ ăn giảm Calorie có thể giúp để chống glôcôm. Tuy nhiên ở người so sánh trực tiếp giữa chỉ số cơ thể của bệnh nhân với việc có hay không glôcôm thì không thấy có sự khác biệt về thống kê. Không có sự liên hệ rõ ràng giữa chỉ số cơ thể thấp với bệnh nhân glôcôm cũng như không có sự liên hệ giữa việc ăn mỡ với nguy cơ bị glôcôm góc mỡ nguyên phát. Vì vậy cho đến bây giờ vẫn không có bằng chứng khẳng định về khẩu phần ăn hay béo phì giữ vai trò trong bệnh sinh ở người.

8. Thể dục: Thể dục thường xuyên giúp cho tim mạch được tốt và giảm được huyết áp. Vì huyết áp cao thường được coi là một yếu tố nguy cơ của glôcôm từ đó người ta đưa ra giả thuyêt cho rằng thể dục thường xuyên có thể thay đổi được nguy cơ này.

Thể dục cũng có thể gây tăng nhãn áp tức thời nhưng sau đó nhãn áp giảm dần xuống dưới mức cơ bản. Ở mắt bình thường hệ thống tự điều chỉnh trong lúc tập luyện hình như duy trì được dòng chảy của máu qua thị thần kinh. Người ta không biết rõ liệu mắt glôcôm có giống vậy không? Tập thể dục thường xuyên có thể làm hạ nhãn áp khoảng l-2mmHg ở 1/3 mắt bình thường. Tuy nhiên cũng có báo cáo cho biết có thể hạ được 4mmHg.

Mặt khác cũng có một báo cáo cho biết 3 người lớn tuổi còn trẻ bị bệnh thị thần kinh dạng glôcôm tiến triển đã mất thị lực vì tập luyện. Đây có thể là do hiện tượng mất mạch (vascular steal phenomenon). Mặc dù nguy cơ của giả thuyết này nhưng tập thể dục thường xuyên có thể làm hạ nhãn áp ở một số bệnh nhân vì hiển nhiên là có rất nhiều những lý do liên quan đến sức khoẻ phụ vào khi duy trì chế độ tập luyện đều đặn.

9. Châm cứu: Châm cứu được căn cứ trên sự tin tưởng và sức khoẻ là do sự cân bằng của dòng năng lượng sống (được gọi là khí) có ở mọi cơ thể sống. Khi châm một kim nhỏ vào da ở một điểm nào đó trong cơ thể người ta nghĩ rằng đã tái tạo sự cân bằng của dòng khí huyết để trị bệnh. Nghiên cứu tạo glôcôm thực nghiệm trên loài chó khi châm cứu đã làm hạ đuợc nhãn áp. Ở loài chuột cho thấy khi châm cứu điện cường độ 2Hz thì có hậu quả bảo vệ thị thần kinh khi đo điện võng mạc đồ. Tuy nhiên nhãn áp không giống nhau giữa nhóm được thực nghiệm với nhóm chứng trước khi châm cứu. Có hai nghiên cứu trên 18 và 33 bệnh nhân glôcôm cho biết hầu hết các bệnh nhân đều thấy chủ quan có cải thiện thị lực ở trung tâm, sau khi châm cứu nhưng không thấy có sự thay đổi về nhãn áp và thị trường. Những kết quả này cho thấy châm cứu có thể có một tác động nào đó đặc biệt là trên chức năng của hoàng điểm hoặc là nhóm được châm cứu đã có thể thấy một tác dụng nào đó về tâm lý mà không thể phát hiện bởi phép đo chức năng thị giác.

Một nghiên cứu khác (11 bệnh nhân) đã cho biết châm cứu có thể cải thiện được nhãn áp và thị trường sau 5 tuần. Hiệu quả hình như lại giảm đi sau 4 tuần không châm cứu (ngưng điều trị). Tuy nhiên người cũng không biết rõ liệu sự cải thiện này có thực hay đơn giản chỉ là sự biến đổi bình thường của nhãn áp và thị lực. Cần phải có một nghiên cứu ngẫu nhiên có so sánh với giả thuyết sâu xa hơn để biết vai trò thật của châm cứu trên glôcôm.

10. Chiêm nghiệm hav thiền định: Mục đích gây một trạng thái thư giãn để làm giảm Stress và tăng khả năng kiểm soát tự ý về các chức năng tự dưỡng. Thao tác này có thể làm giảm huyết áp hoặc thay đổi được dòng chảy của máu qua thị thần kinh.

Không có một bằng chứng nào cho biết thư giãn có thể làm hạ được nhãn áp. Thực tế đã có một nghiên cứu dịch tễ học rộng lớn cho biết không có sự liên hệ giữa Stress và nhãn áp. Ngoài lợi điểm về tâm lý ra, không có bằng chứng nào cho thấy chiêm nghiệm thiền định có vai trò trong việc xử lý glôcôm.

Kết luận: Những thuốc bổ sung hay thay thế để trị glôcôm cần phải được xem xét cẩn thận một cách khoa học vì những bệnh nhân glôcôm có thể thấy thị lực mất dần ngay cả khi đã được điều trị bằng thuốc đúng cách. Tuy nhiên trong thực tế cũng có một số ít các thuốc hay liệu pháp bổ sung cho việc chữa trị glôcôm. Đặc biệt là Ginkgo Boliba, vài loại dược thảo trung Quốc, châm cứu hay thể dục cần nghiên cứu thêm. Thuốc nhỏ cần sa cũng tỏ ra là loại thuốc có hứa hẹn. Những phép điều trị Glôcôm này có thể có tác động không phải cơ chế làm hạ nhãn áp nhưng có thể làm tăng tuần hoàn máu của thị thần kinh, những nghiên cứu trong tương lai của những loại thuốc này có thể không tập trung vào hạ nhãn áp mà chú trọng đến các thử nghiệm thị trường hay các thông số khách quan khác.

Nghiên cứu hiệu quả của các liệu pháp khác (tức không làm hạ nhãn áp) không những chỉ tìm tra những phép điều trị mới mà còn bảo vệ cho bệnh nhân tránh được cơn bệnh bùng phát có hại hay ít nhất khỏi tốn kém về tài chính.

Nguồn: Bs Moses B. Graubard và Cs ĐH Havard Boston Hoa Kỳ, Glaucoma vol 4 N 5 p39-41