Nguyễn Thị Chương - Khoa Ngoại CT

Loét ép là một loại loét gây hoại tử do kém dinh dưỡng của một vùng cơ thể bị tỳ đè kéo dài. Khi một vùng da cơ nào đó của cơ thể bị tỳ đè vào vật cứng kéo dài thì sự tuần hoàn tại chỗ khó khăn, máu động mạch không đến được gây thiếu máu nuôi dưỡng, máu tĩnh mạch ứ lại gây sung huyết, phù nề. Da tại chỗ dần dần bầm tím và sau cùng gây nên hoại tử.

Ngoài ra, ở những người bệnh nằm lâu, mồ hôi ra nhiều, đại tiện không tự chủ, vải trải giường không phẳng… cũng tạo điều kiện thuận lợi gây loét ép. Do đó, sự xoay trở cơ thể thường xuyên đồng thời dùng các phương tiện chống loét ép sẽ làm giảm sức ép và kích thích tuần hoàn đến da tại vị trí các chỗ xương lồi là cần thiết để phòng ngừa loét ép.

I. Nguyên nhân,vị trí và dấu hiệu của loét ép

1. Nguyên nhân:

Người bệnh bị các bệnh lý sau đây dễ bị loét ép do tỳ đè kéo dài ở một tư thế:

• Liệt hai chi dưới do tổn thương tủy sống.
• Hôn mê do tai biến mạch máu não, chấn thương sọ não, u não, nhiễm khuẩn nặng, …
• Sau phẫu thuật thần kinh, sau bó bột chậu lưng chân…
• Những người già thiếu dinh dưỡng nằm lâu ngày, vận động kém, …

2. Các vị trí dễ bị loét ép:

2.1. Trường hợp người bệnh nằm ngửa

  Nếu người bệnh nằm ngửa kéo dài mà không có người chăm sóc chống loét chu đáo thì các vị trí sau đây dễ bị loét ép:

• Vùng xương cùng dễ gây loét ép sớm nhất.
• Vùng chẩm.
• Vùng xương bả vai.
• Khuỷu tay.
• Hai gai chậu sau trên.
• Gót chân.
• Dưới mông.

2.2 Trường hợp người bệnh nằm sấp

Nếu người bệnh bị một bệnh lý nào đó mà không nằm ngửa được mà phải nằm sấp dài ngày, ví dụ:  người bệnh bị bỏng ở vùng lưng, thì vùng dễ bị loét ép là:

- Vùng xương ức, vùng xương sườn, đầu gối, mu chân.

2.3 Trường hợp người bệnh nằm nghiêng

Nếu người bệnh nằm nghiêng kéo dài thì các vị trí thường bị loét ép là :

• Mắt cá chân ngoài, vai, một bên ngoài lồng ngực.
• Phía ngoài đầu gối bên này và mặt trong đầu gối bên chân kia.
• Vùng mấu chuyển lớn xương đùi

2.4. Trường hợp bị suy hô hấp phải ngồi kéo dài

Các vị trí dễ bị loét ép là:

• Ụ ngồi của xương chậu
• Vai
• Xương cùng
• Vùng khoeo
• Gót chân

2.5 Ở các bệnh nhân béo phì

• Dưới ngực
• Dưới mông
• Nếp gấp trên da bụng

3. Dấu hiệu của loét ép:

• Lúc đầu người bệnh có thể đau hoặc không đau ở vị trí tỳ đè…
• Da vùng bị tỳ đè đỏ lên do sung huyết, sau đó có nốt phỏng.
• Nốt phỏng vỡ thành vết trợt biểu bì, dưới vết trợt có màu đỏ hoặc xanh rồi đen lại.
• Cảm giác và nhiệt độ tại chỗ giảm.
• Vết loét tăng nhanh gây hoại tử, khó điều trị do có thể bị bội nhiễm.

II. Cách dự phòng loét ép

* Nguyên tắc:

Phải thực hiện ba nguyên tắc sau để giúp máu dễ lưu thông:

• Giữ gìn da sạch và khô nhất là những vùng bị tỳ đè dễ có nguy cơ bị loét ép.
• Thường xuyên xoa bóp những vùng dễ bị loét ép.
• Thường xuyên thay đổi tư thế người bệnh, tối đa 2 giờ một lần.

2.1 Giữ gìn da khô sạch, phát hiện vùng dễ bị loét ép:

• Hằng ngày quan sát vùng dễ bị loét ép.
• Lau rửa bằng nước ấm những vùng bị ẩm ướt, vùng mông của những người đại, tiểu tiện không tự chủ.
• Sau đó lau khô lại những vùng đó.

2.2 Thay đổi tư thế:

- Thay đổi tư thế người bệnh ít nhất là hai giờ một lần. Phải thay đổi càng nhiều vị trí càng tốt,tuy nhiên khó thực hiện.Nằm sấp là một phương pháp có hiệu quả để giảm sức ép lên khung xương của phần lưng, khi nằm sấp phải đảm bảo đường thông khí không bị cản trở và nằm ở vị trí thoải mái. Ngồi cũng là phương pháp được áp dụng để thay đổi trọng lượng và sức ép nếu người bệnh có thể ngồi được.

- Cho người bệnh nằm trên đệm nước là phương pháp tốt nhất hiện nay và đang áp dụng rộng rãi để phòng chống loét. Khi người bệnh nằm trên đệm nước, sẽ không có vị trí nào của cơ thể bị tì đè vào vật cứng, mà phân phối đều trên bề mặt của đệm nước nên tránh được loét ép. Khi ta dùng tay ấn vào bất kỳ vị trí nào của đệm nước thì nước trong đệm sẽ di chuyển mọi hướng làm cho người bệnh luôn ở tư thế vận động, có tác dụng như thay đổi tư thế người bệnh.

- Nếu không có đệm nước thì có thể dùng vòng hơi cao su. Đặt vòng hơi cao su dưới mông của người bệnh. Lót gối ở vai nếu người bệnh nằm nghiêng. Đặt vòng bông ở những ụ xương khác, như mắt cá, gót chân, … Vòng hơi và vòng bông hiện nay ít sử dụng và không đem lại hiệu quả phòng chống loét.

2.3 Xoa bóp:

• Xoa bóp có tác dụng kích thích tuần hoàn có thể áp dụng ngay cả trường hợp trợt biểu bì hoặc có hoại thư.
• Rửa sạch vùng định xoa bóp bằng xà phòng, lau khô sau đó xoa từ vùng có bắp cơ dày đến vùng dễ bị loét ép.
• Xoa khoảng 15 phút mỗi ngày 1 đến 2 lần.
• Có thể kết hợp với tập cho người bệnh nhân cử động để tránh tư thế xấu cho người bệnh về sau.

III. Cách chăm sóc và điều trị loét ép

Dự phòng loét ép rất quan trọng, nhưng nếu người bệnh đã bị loét ép cần săn sóc, điều trị đúng qui cách để vết loét ép không tăng thêm mà làm cho quá trình lành vết loét nhanh chóng.

3.1. Chuẩn bị dụng cụ

• Chậu nước ấm.
• Xà phòng.
• Khăn, bông.
• Vải trải giường.
• Đệm nước, hoặc vòng hơi cao su, vòng bông.
• Nước oxy già, nước muối sinh lý.
• Đèn nóng, đèn tử ngoại hoặc tia lazer.
• Một khay dụng cụ băng bó loét ép.
• Thuốc theo chỉ định điều trị.

3.2. Tiến hành

- Không để vùng loét bị đè ép thêm nữa bằng cách đặt người bệnh nằm trên đệm nước và đồng thời thường xuyên thay đổi tư thế nằm tránh nằm trên vùng đã bị loét ép.

- Vi sinh vật gây bệnh có thể lan truyền do tiếp xúc trực tiếp, nên phải rửa tay trước và sau khi chăm sóc loét ép. Vùng bị loét ép sẽ được rửa bằng oxy già, sau đó là nước muối sinh lý. Nếu vùng bị loét ép có tổ chức hoại tử thì phải cắt bỏ đi.

- Có thể sử dụng đèn nóng, đèn tử ngoại hoặc lazer chiếu trực tiếp vào vết loét trong vòng 20 phút làm cho vết loét nhanh chóng lên tổ chức hạt và liền sẹo.(Khi sử dụng đèn tử ngoại, tia lazer tránh chiếu đèn trực tiếp vào mắt người bệnh).

- Đắp thuốc theo chỉ định điều trị.

- Băng lại hoặc để hở tùy tình trạng loét.

- Xoa bóp phần xung quanh chỗ bị loét để kích thích tuần hoàn.

- Người bệnh phải được nuôi dưỡng hợp lý là cần thiết cho quá trình điều trị. Một chế độ ăn giàu protein và đầy đủ các loại vitamin như: hoa quả tươi, cá, đậu, thịt, sữa… sẽ thúc đẩy quá trình lên tổ chức hạt và lành sẹo vết loét ép.

* Những điều cần lưu ý:

• Nên dự phòng chống loét ép hơn là điều trị loét ép.
• Những người bệnh dễ bị loét ép nên cho nằm trên đệm nước, thay đổi tư thế, xoa bóp thường xuyên, …
• Theo dõi để phát hiện sớm các dấu hiệu khởi đầu của loét ép.
• Giữ cho da người bệnh sạch sẽ và khô ráo ngay mỗi khi bẩn, ẩm ướt.
• Chế độ ăn cần nhiều chất đạm và vitamin, …