Bs Lê Vũ Bảo Quyên - Khoa Nội tổng hợp

1. Tổng quan

Đau nửa đầu thuộc loại bệnh lý đau đầu do căn nguyên mạch, có đặc điểm cơ bản là: đau nửa đầu từng cơn, thường ở một bên đầu nhưng cũng có thể đổi bên, gặp nhiều ở tuổi thanh thiếu niên, ở nữ gặp nhiều hơn nam và đa số có yếu tố gia đình.

Đau nửa đầu điển hình thường chỉ đau một bên đầu và kéo dài từ 4 đến 72 giờ đồng hồ, với những triệu chứng kèm theo như buồn nôn, nôn, nhạy cảm với ánh sáng và âm thanh. Các cơn đau nửa đầu có thể nghiêm trọng đến mức nó cản trở các hoạt động hàng ngày của bạn.

Khoảng một phần ba người bị chứng đau nửa đầu cảm nhận được tiền triệu bao gồm các rối loạn thị giác, chẳng hạn như các tia sáng hoặc điểm mù hoặc các rối loạn khác, chẳng hạn như ngứa ran ở một bên mặt hoặc ở cánh tay hoặc chân và khó nói, …

2. Dấu hiệu và triệu chứng

Những dấu hiệu và triệu chứng thường khác nhau đối với mỗi bệnh nhân. Vì thế cảm giác của bệnh nhân trước, trong và sau mỗi cơn đau thường không được xác định chính xác. Có 4 giai đoạn phổ biến sau đây trong một cơn đau nửa đầu, nhưng không phải tất cả bệnh nhân đều trải qua.

2.1 Giai đoạn triệu chứng sớm

Các triệu chứng sớm xảy ra ở 40–60% bệnh nhân đau nửa đầu.

Giai đoạn bao gồm: thay đổi tính khí, ngứa, trầm cảm hoặc tâm trạng mệt mỏi, ngáp, ngủ rất nhiều, thèm ăn một món gì đó, căng cơ (nhất là cơ vùng cổ), táo bón hoặc tiêu chảy, tiểu nhiều hơn, và các triệu chứng về phủ tạng.

Những triệu chứng này xảy ra trước cơn đau vài giờ hoặc vài ngày, và bệnh nhân cũng như người nhà có thể dựa vào kinh nghiệm để dự đoán trước cơn đau.

2.2 Giai đoạn tiền triệu

Đối với 20–30% bệnh nhân đau nửa đầu có kèm tiền triệu, hiện tượng này là một hiện tượng thần kinh xảy ra trước hoặc trong một cơn đau đầu. Chúng xuất hiện từ 5 đến 20 phút và thường kéo dài không quá 60 phút. Tiền triệu trong đau nửa đầu có thể về hình ảnh, cảm giác hoặc vận động trong tự nhiên.

-  Tiền triệu về thị giác là hiện tượng thần kinh phổ biến nhất. Đó là sự thay đổi về hình ảnh bao gồm những tia sáng lóe hay hình ảnh mờ ảo giống như đang nhìn qua một lớp kính mờ.

- Tiền triệu ở thần kinh xúc giác trong đau nửa đầu bao gồm rối loạn xúc giác ở tay và miệng, cảm giác kim châm ở bàn tay và cánh tay cũng như khu vực mũi miệng cùng bên. Rối loạn xúc giác lan tỏa lên cánh tay rồi lên vùng mặt, môi và lưỡi.

- Những triệu chứng khác trong giai đoạn tiền triệu bao gồm ảo giác thính giác và khứu giác, chứng mất khả năng hiểu ngôn ngữ tạm thời, chóng mặt, cảm giác kiến bò và tê ở mặt và đầu chi, và xúc giác quá nhạy cảm.

2.3. Giai đoạn đau đầu

Kiểu đau nửa đầu điển hình thường là một bên, đau nhói, mức độ từ trung bình đến nặng và có thể bị nặng hơn khi hoạt động thể chất. 

Cơn đau nửa đầu thường đi kèm với các biểu hiện khác:

- Buồn nôn xảy ra ở khoảng 90% bệnh nhân, và nôn mửa xảy ra ở khoảng 1/3 số bệnh nhân.

- Rất nhiều bệnh nhân bị quá nhạy cảm như bị chứng sợ ánh sáng, chứng sợ âm thanh, chứng sợ mùi và có xu hướng tìm khu vực tối và yên tĩnh.

- Cảm giác hình ảnh bị mờ, bị ngạt mũi, tiêu chảy, tiểu nhiều, tái xanh, hoặc đổ mồ hôi cũng có thể thấy trong giai đoạn đau đầu.

- Có trường hợp bị phù cục bộ ở da đầu và mặt, da đầu nhạy cảm, tĩnh mạch hoặc động mạch nổi lên ở vùng thái dương, bị căng cứng hoặc bị mềm ở vùng cổ.

- Mất khả năng tập trung và thay đổi cảm xúc cũng phổ biến. Đầu chi thường cảm thấy lạnh và ẩm ướt. Cũng có thể bị chóng mặt; trong một dạng đau nửa đầu điển hình gọi là đau nửa đầu tiền đình. Bị hoa mắt, chứ không phải chóng mặt thực sự, và cảm giác choáng váng cũng có thể diễn ra.

2.4. Giai đoạn sau cơn đau

Bệnh nhân có thể cảm thấy mệt mỏi hoặc chán nản và đau đầu, nhận thức khó khăn, các triệu chứng về hệ tiêu hóa, thay đổi tính khí, và thấy yếu ớt. Một số người lại cảm thấy khoan khoái, tỉnh táo lạ thường sau cơn đau, trong khi đó một số lại cảm thấy trầm cảm và phiền muộn.

Thường thì một số triệu chứng nhỏ trong giai đoạn đau đầu vẫn tiếp tục, như chán ăn, sợ ánh sáng, và hoa mắt. Đối với một số bệnh nhân, ngủ từ 5 đến 6 tiếng có thể làm giảm cơn đau, nhưng đau đầu nhẹ vẫn có thể xảy ra khi người bệnh đứng dậy hoặc ngồi xuống quá nhanh.

3. Chẩn đoán

Việc chẩn đoán migraine hoàn toàn dựa vào triệu chứng lâm sàng mà chưa có xét nghiệm hoặc dấu ấn sinh học nào là đặc hiệu để chẩn đoán kể cả chẩn đoán hình ảnh. 

Đau nửa đầu cần được phân biệt với các nguyên nhân gây đau đầu khác như đau đầu cụm (đau đầu chuỗi). Đó là kiểu đau đầu một bên rất nặng cảm giác như bị đâm. Thời gian một cơn đau thường là 15 phút đến 3 tiếng. Bắt đầu của một cơn đau thường xảy ra rất nhanh và đa số là không có dấu hiệu báo trước điển hình như đau nửa đầu.

4. Điều trị

Phương pháp điều trị truyền thống tập trung vào 3 điểm:

- Tránh yếu tố kích hoạt.

- Điều trị triệu chứng.

- Điều trị dự phòng

Tài liệu tham khảo

1. Nguyễn Văn Chương. http://www.thankinhhoc.net/view/1380_migraine
2. Nguyễn Văn Hướng. http://suckhoe.24h.com.vn/ 
3. Pearce, J.M.S. (1994). Headache. Neurological Management series. Journal of Neurology Neurosurgery and Psychiatry. 57, 134–144.
4. Mayo Clinic Staff. (2005). Migraine Headache. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2005
5. The Lancet handbook of treatment in neurology, 1st edition. 2006.