Bs Lê Văn Tuấn - 

Lactate từ lâu đã được công nhận là một dấu ấn sinh học quan trọng trong chăm sóc đặc biệt, đặc biệt là trong việc đánh giá suy tuần hoàn và sốc. Tiến sĩ Max Harry Weil quá cố đã đóng góp đáng kể cho lĩnh vực này, nhấn mạnh rằng chỉ riêng mức lactate cao là không đủ để chẩn đoán sốc—nó phải được diễn giải trong bối cảnh lâm sàng rộng hơn.

Một cuộc thảo luận mang tính bước ngoặt về vấn đề này đã diễn ra trong một hội thảo, nơi một trường hợp lâm sàng được trình bày mà không có thông tin chi tiết về bệnh nhân nhưng có dữ liệu số, bao gồm mức lactate là 4,5 mmol/L—một chỉ số thường liên quan đến nguy cơ tử vong 50%. Các chuyên gia ban đầu đã khuyến nghị điều trị tích cực. Tuy nhiên, khi toàn bộ bức tranh lâm sàng được tiết lộ—rằng bệnh nhân ổn định, uống cà phê và xem tivi—các khuyến nghị đã thay đổi đáng kể. Điều này nhấn mạnh một nguyên tắc chính: mức lactate nên được giải thích kết hợp với các dấu hiệu lâm sàng như thay đổi tâm thần, da ẩm ướt và loang lổ, thay vì riêng lẻ.

Lactate là một phần không thể thiếu trong quá trình trao đổi chất của con người. Cơ, não và tim sử dụng lactate làm nguồn năng lượng. Bản thân hợp chất này không biểu thị tình trạng thiếu oxy hoặc sốc mô, vì quá trình sản xuất nó có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố sinh lý và bệnh lý. Những quan sát ban đầu từ thế kỷ 19 đã liên kết mức lactate tăng cao với các tình trạng giống như sốc nhiễm trùng, đặc trưng bởi các triệu chứng như mạch nhanh, mê sảng, chân tay lạnh và mất ý thức.

Nghiên cứu trong nhiều thập kỷ đã chứng minh nhiều con đường mà qua đó nồng độ lactat có thể tăng, không phụ thuộc vào tình trạng thiếu oxy. Những con đường này bao gồm quá tải chuyển hóa, khi sự tích tụ pyruvate vượt quá khả năng của chu trình Krebs, sản xuất lactat tăng lên; kiềm hóa do thở quá mức có thể làm tăng nồng độ lactat; và trong khi lactat nhanh chóng trở lại bình thường trong suy tuần hoàn có thể hồi phục (ví dụ, chèn ép tim), nó vẫn liên tục tăng cao trong nhiễm trùng huyết do rối loạn chức năng chuyển hóa đang diễn ra.

Mặc dù phức tạp, lactate vẫn là một công cụ tiên lượng mạnh mẽ. Các nghiên cứu từ năm 1965 đã chỉ ra mối tương quan rõ ràng giữa mức lactate và tỷ lệ tử vong. Ví dụ, dữ liệu lịch sử cho thấy những bệnh nhân có lactate >13 mmol/L hầu như không có khả năng sống sót. Các nghiên cứu ICU hiện đại chứng minh rằng mặc dù có những tiến bộ trong việc chăm sóc, tỷ lệ tử vong vẫn cao đối với những bệnh nhân có lactate >10 mmol/L. Cuối cùng, lactate tăng cao trong các trường hợp cấp cứu có mối tương quan mạnh mẽ với kết quả kém.

Những thay đổi trong lactat theo thời gian cũng quan trọng như các giá trị tuyệt đối. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc không thanh thải lactat có liên quan đến việc tăng tỷ lệ tử vong. Trong sốc nhiễm trùng, mục tiêu thanh thải lactat là một chiến lược hồi sức quan trọng, mặc dù kết quả vẫn còn thay đổi.

Nghiên cứu Andromeda Shock so sánh hồi sức theo hướng dẫn của lactat với đánh giá thời gian đổ đầy mao mạch (CRT). Kết quả cho thấy những bệnh nhân có CRT bình thường có kết quả tốt hơn, ngay cả khi lactat vẫn ở mức cao. Điều này làm nổi bật nguy cơ quá phụ thuộc vào lactat mà không xem xét tình trạng tưới máu tổng thể.

Những tiến bộ trong việc theo dõi liên tục lactate, tương tự như cảm biến glucose, có thể tăng cường phát hiện sớm và can thiệp. Tuy nhiên, công nghệ như vậy phải được tích hợp với trí tuệ nhân tạo (AI) để đảm bảo ra quyết định theo ngữ cảnh, ngăn ngừa các can thiệp không cần thiết ở những bệnh nhân tăng lactate lành tính.

Lactate vẫn là một công cụ có giá trị trong chăm sóc đặc biệt, nhưng việc giải thích nó đòi hỏi phải có ngữ cảnh cẩn thận. Tăng lactate có thể báo hiệu các tình trạng đe dọa tính mạng, nhưng nếu không xem xét các dấu hiệu lâm sàng và tình trạng tưới máu, việc giải thích sai có thể dẫn đến việc quản lý không phù hợp. Thách thức đối với các bác sĩ hiện đại không chỉ là đo lactate mà còn tạo ra ngữ cảnh lâm sàng có ý nghĩa xung quanh nó.

Nguồn: https://healthmanagement.org/c/icu/News/blood-lactate-levels-past-present-and-future