CN Nguyễn Thị Mỹ Liên - Khoa Hóa Sinh

Viêm gan B là một bệnh do virut  viêm gan B tấn công vào gan và có thể gây ra cả thể bệnh cấp tính và mạn tính. Virút viêm gan B được truyền qua tiếp xúc với máu hoặc các chất dịch  khác của người bị bệnh.

Hiện nay, trên thế giới ước tính khoảng 240 triệu người mắc bệnh viêm gan B mãn tính (được xác định là kháng nguyên bề mặt viêm gan B HBsAg dương tính trong ít nhất 6 tháng). Hơn 686 000 người chết mỗi năm do các biến chứng của viêm gan B, bao gồm xơ gan và ung thư gan

Viêm gan B là một mối nguy hiểm nghề nghiệp quan trọng đối với nhân viên y tế. Tuy nhiên, nó có thể được phòng ngừa bằng chủng ngừa  vacxin an toàn và hiệu quả .

Hình ảnh virut viêm gan B

Viêm gan B là một nhiễm trùng gan đe dọa đến tính mạng do virut viêm gan B. Đó là một vấn đề sức khoẻ toàn cầu. Nó có thể gây nhiễm trùng mãn tính và nguy cơ tử vong cao do xơ gan và ung thư gan.

Vắc-xin viêm gan B đã có sẵn từ năm 1982. Vắcxin có hiệu quả 95% trong việc phòng ngừa nhiễm trùng và sự phát triển của bệnh mãn tính và ung thư gan do viêm gan B.

Phân bố địa lý

Tỷ lệ hiện mắc bệnh viêm gan B cao nhất ở vùng hạ Sahara ở Châu Phi và Đông Á, nơi có từ 5-10% dân số trưởng thành mắc bệnh mạn tính. Tỷ lệ cao nhiễm trùng mãn tính cũng được tìm thấy ở Amazon và các phần phía nam của miền đông và trung tâm châu Âu. Ở Trung Đông và Tiểu Lục địa Ấn Độ, khoảng 2-5% dân số nói chung bị bệnh mạn tính. Ít hơn 1% dân số Tây Âu và Bắc Mỹ bị bệnh mạn tính.

Đường lây truyền

Virút viêm gan B có thể sống sót bên ngoài cơ thể ít nhất 7 ngày. Trong thời gian này, vi rút vẫn có thể gây nhiễm trùng nếu nó xâm nhập vào cơ thể của một người không được bảo vệ bởi vắc xin. Thời kỳ ủ bệnh của siêu vi khuẩn viêm gan B trung bình 75 ngày, nhưng có thể thay đổi từ 30 đến 180 ngày. Vi rút có thể được phát hiện trong vòng 30 đến 60 ngày sau khi nhiễm và có thể tồn tại và phát triển thành bệnh viêm gan B.

Ở những vùng có lưu hành cao, virut viêm gan B thường lây truyền từ mẹ sang con khi sinh (truyền qua chu sinh) hoặc qua lây trực tiếp (tiếp xúc với máu bị nhiễm), đặc biệt là từ trẻ bị nhiễm bệnh đến trẻ không bị nhiễm bệnh trong 5 năm đầu đời. Sự phát triển của nhiễm trùng mãn tính rất phổ biến ở trẻ sơ sinh bị nhiễm bệnh từ mẹ hoặc trước 5 tuổi.

Viêm gan B cũng lây lan qua tiếp xúc qua da hoặc niêm mạc với máu và các dịch cơ thể khác nhau bị nhiễm bệnh, cũng như thông qua nước bọt, dịch âm đạo, và dịch tinh mạc. Có thể xảy ra lây truyền bệnh viêm gan B qua đường tình dục, đặc biệt ở nam giới chưa được tiêm chủng có quan hệ tình dục đồng giới và khác giới với nhiều bạn tình hoặc tiếp xúc với gái mại dâm.

Nhiễm trùng ở tuổi trưởng thành dẫn đến viêm gan mãn tính ít hơn 5% trường hợp. Truyền virut cũng có thể xảy ra thông qua việc sử dụng lại kim và ống tiêm trong các cơ sở chăm sóc sức khoẻ hoặc giữa những người tiêm chích ma túy. Ngoài ra, nhiễm trùng có thể xảy ra trong quá trình phẫu thuật y khoa, phẫu thuật nha khoa, thông qua xăm, hoặc thông qua việc sử dụng dao cạo và các vật tương tự bị nhiễm virut viêm gan B.

Triệu chứng

Hầu hết mọi người không có bất kỳ triệu chứng nào trong giai đoạn nhiễm trùng cấp tính. Tuy nhiên, một số người có bệnh cấp tính với các triệu chứng kéo dài vài tuần, bao gồm vàng da và mắt (vàng da), nước tiểu đậm, mệt mỏi, buồn nôn, nôn mửa và đau bụng. Một nhóm nhỏ những người bị viêm gan cấp tính có thể bị suy gan cấp tính có thể dẫn đến tử vong.

Ở một số người, virut viêm gan loại B cũng có thể gây nhiễm trùng gan mạn tính sau đó có thể phát triển thành xơ gan do gan hoặc ung thư gan.

Ai có nguy cơ mắc bệnh mãn tính?

Khả năng lây nhiễm trở nên mãn tính tùy thuộc vào độ tuổi người mắc bệnh. Trẻ em dưới 6 tuổi bị nhiễm siêu vi khuẩn viêm gan loại B thường có nguy cơ bị nhiễm trùng mãn tính.

Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ:

- 80 - 90 % trẻ sơ sinh bị nhiễm trong năm đầu tiên bị nhiễm trùng mãn tính; Và

- 30 - 50 % trẻ em bị nhiễm trước 6 tuổi bị nhiễm trùng mãn tính.

Ở người trưởng thành:

Ít hơn 5% những người khỏe mạnh khác bị mắc bệnh như người lớn sẽ bị nhiễm trùng mãn tính; Và 20-30% người lớn bị bệnh mạn tính sẽ bị xơ gan và / hoặc ung thư gan.

Chẩn đoán

Trên lâm sàng không thể phân biệt viêm gan do vi rut viêm gan B  và viêm gan do các virut khác, và do đó cần  xét nghiệm để chẩn đoán tác nhân gây bệnh. Có nhiều xét nghiệm máu để chẩn đoán và theo dõi những người mắc bệnh viêm gan virut B. Chúng có thể được sử dụng để phân biệt các trường hợp nhiễm trùng cấp tính và mãn tính.

Chẩn đoán xét nghiệm viêm gan B trong phòng thí nghiệm tập trung vào việc phát hiện kháng nguyên HBsAg trên bề mặt viêm gan B. WHO khuyến cáo rằng tất cả các hiến máu phải được kiểm tra viêm gan B để đảm bảo an toàn cho nguồn máu và tránh lây truyền tình cờ đến những người tiếp nhận sản phẩm máu.

Nhiễm HBV cấp tính được đặc trưng bởi sự có mặt của kháng thể HBsAg và Anti-HBc IgM đối với kháng nguyên lõi. Trong giai đoạn đầu của nhiễm trùng, bệnh nhân cũng huyết thanh dương tính với kháng nguyên HBeAg. HBeAg thường là một dấu hiệu của mức độ nhân lên cao của virus. Sự có mặt của HBeAg cho thấy máu và dịch cơ thể của cá thể bị nhiễm bệnh rất dễ lây.

Nhiễm trùng mãn tính được đặc trưng bởi sự tồn tại của HBsAg trong ít nhất 6 tháng (có hoặc không có HBeAg đồng thời). Sự tồn tại của HBsAg là dấu hiệu chính của nguy cơ mắc bệnh gan mãn tính và ung thư gan (ung thư tế bào tế bào) sau này .

Sơ đồ các dấu ấn kháng nguyên và kháng thể đối với nhiễm virut viêm gan B

Điều trị

Không có điều trị đặc hiệu cho bệnh viêm gan loại B. Vì vậy, chăm sóc nhằm mục đích duy trì sự thoải mái và cân bằng dinh dưỡng hợp lý, bao gồm thay thế chất lỏng bị mất do nôn mửa và tiêu chảy.

Nhiễm siêu vi viêm gan B mãn tính có thể được điều trị bằng thuốc, bao gồm các thuốc chống virus đường uống. Điều trị có thể làm chậm sự tiến triển của xơ gan, giảm tỷ lệ mắc bệnh ung thư gan và cải thiện sự sống còn lâu dài.

WHO khuyến cáo sử dụng các phương pháp điều trị uống tenofovir hoặc entecavir, bởi vì đây là những loại thuốc hiệu quả nhất để ngăn chặn virút viêm gan B nhân lên. Hiếm khi dẫn đến kháng thuốc so với các thuốc khác, đơn giản chỉ cần uống 1 viên / ngày, và ít tác dụng phụ nên chỉ cần giám sát .

Tuy nhiên, ở hầu hết mọi người, điều trị không chữa được viêm gan B,  chỉ ngăn chặn sự sao chép của virut.

Điều trị bằng cách sử dụng tiêm interferon có thể được xem xét ở một số người có thu nhập cao, vì điều này có thể rút ngắn thời gian điều trị. Biến chứng ung thư gan tiến triển nhanh, và vì các lựa chọn điều trị còn hạn chế, kết quả nói chung là kém. Ở những nơi có thu nhập thấp, hầu hết những người bị ung thư gan chết trong vòng vài tháng sau khi chẩn đoán. Ở các nước có thu nhập cao, phẫu thuật và hóa trị liệu có thể kéo dài cuộc sống lên đến vài năm. Cấy ghép gan đôi khi được sử dụng ở người bị xơ gan ở các nước có thu nhập cao, với thành công khác nhau

Phòng ngừa

Vắcxin viêm gan loại B là vắc xin dự phòng bệnh viêm gan B. Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo rằng tất cả trẻ sơ sinh nên được chủng ngừa văcxin viêm gan B càng sớm càng tốt sau khi sinh, tốt nhất là trong vòng 24 giờ. Liều dùng tiếp theo nên được theo sau bằng 2 hoặc 3 liều để hoàn thành kế hoạch chủng ngừa 3 liều hoặc 4 liều. Trong hầu hết các trường hợp, một trong hai lựa chọn sau đây được coi là thích hợp:

• Lịch tiêm vắc xin viêm gan 3 liều, với liều đầu tiên (đơn trị liệu) vào lúc được sinh ra và lần thứ hai và thứ ba (thuốc chủng đơn trị hoặc kết hợp) được chủng cùng lúc với liều thứ nhất và thứ ba của bệnh bạch hầu, ho gà , và vắc-xin uốn ván  (DTP); hoặc là
• Một lịch trình 4 liều, khi một liều khi sinh, được theo sau bởi ba liều vắc xin đơn trị liệu hoặc kết hợp, thường được tiêm cùng với các vắc-xin khác cho trẻ sơ sinh khác.

Dòng vắc-xin hoàn chỉnh này tạo ra kháng thể bảo vệ ở hơn 95% trẻ sơ sinh, trẻ em và thanh thiếu niên. Bảo vệ kéo dài ít nhất 20 năm và có thể là suốt đời. Do đó, WHO không khuyến cáo tiêm chủng bổ sung cho những người đã hoàn thành kế hoạch chủng ngừa 3 liều.

Tài liệu tham khảo:

1. Tổ chức y tế Thế giới (WHO). Tờ thông tin số 204: viêm gan B. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs204/en/.