Bs Dương Chí Lực - Phòng KHTH 

Như chúng ta đã biết, bộ xương người bao gồm tất cả các xương riêng lẻ hoặc nối liền với nhau được hỗ trợ và bổ sung bởi dây chằng, sụn, gân và cơ. Nó đóng vai trò như một cái khung nâng đỡ và bảo vệ cho các cơ quan nội tạng trong cơ thể. Bình thường bộ xương người chiếm 12 đến 20% tổng khối lượng cơ thể.

Bộ xương của con người cứng cáp được phụ thuộc vào nhiều yếu tố, hiện nay khoa học nhận biết được 3 yếu tố chính đó là: đủ can-xi và các chất khoáng; đủ Vitamin D để hấp thu can-xi; đủ nồng độ các nội tiết tố.

Trên thực tế, các yếu tố kể trên thường bị mất cân bằng do nhiều nguyên nhân khác nhau, theo thời gian tình trạng này gây nên sự suy giảm mật độ xương hay còn gọi là loãng xương.

Bệnh loãng xương xảy ra thường đi kèm với gãy các xương, đặc biệt là lún cột sống. Tình trạng này là một bệnh đã và đang trở thành vấn đề cần được quan tâm trong công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu trong cộng đồng, nhất là ở người cao tuổi và phụ nữ sau tuổi mãn kinh. Bệnh này gây nên nhiều phiền toái trong cuộc sống, ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe, ngoài triệu chứng đau thì gãy xương luôn là mối đe dọa với bản thân người bệnh và gia đình

Hiện nay bệnh loãng xương được chia làm 2 type:

1. Type I: ở người phụ nữ, đó là loãng xương sau mãn kinh, xuất hiện trong khoảng thời gian từ 15 – 20 năm sau mãn kinh và thường gây ra gãy xương cột sống, đầu dưới xương quay, đầu dưới xương chày.
2. Type II: là loãng xương tuổi già, xảy ra phần lớn ở người phụ nữ (nhiều gấp đôi đàn ông), hay gặp trong gãy cổ xương đùi, lún các đốt sống

Loãng xương là tiến trình tự nhiên của cơ thể, âm thầm nhưng nguy hiểm trong quá trình lão hóa, đặc trưng bởi sự mất chất xương làm cho xương trở nên dòn và dễ gãy. Ngoài các yếu tố chính đã kể ở trên gây nên tình trạng loãng xương, còn có các nguyên nhân như: di truyền, thiếu dinh dưỡng, dùng thuốc lâu ngày (corticoid, thuốc gây nghiện ...), cường tuyến giáp, cường tuyến cận giáp, suy thận, tiểu đường, nghiện rượu, nghiện thuốc lá, nằm điều trị lâu tại giường .v.v... và có các trường hợp chưa xác định nguyên nhân.

Triệu chứng của bệnh loãng xương khá âm thầm, giai đoạn đầu chưa biểu hiện gì khiến người bệnh chủ quan, nhưng khi đã nhận biết được triệu chứng thì thường là đã muộn, gây không ít khó khăn cho công tác điều trị. Các triệu chứng chủ yếu như: đau các xương (cột sống ...); Hạn chế vận động (các động tác quay lưng, ngửa, cúi, xoay); Chiều cao giảm nhiều so với tuổi trẻ; Dễ gãy xương, đau thần kinh liên sườn, thần kinh hông, béo phì, tăng huyết áp, viêm tổ chức dưới da và thoái hóa các khớp.

Quá trình loãng xương diễn ra trong thời gian khá dài với tình trạng mất chất xương bắt đầu từ tuổi 30, đến khoảng vào tuổi 50 – 70 thì triệu chứng đau mới xuất hiện, chủ yếu ở cột sống lưng hay thắt lưng. Tình trạng này sẽ tăng lên khi ngồi lâu hoặc đứng lâu và thường giảm đau khi nằm nghỉ. Thường thì đau âm ỉ, nhưng đôi khi cũng xuất hiện những cơn cấp tính làm cho người bệnh hoang mang và lo sợ.

Sau nhiều năm tiến triển có thể gây ra biến dạng cột sống như còng lưng, vẹo cột sống. Hiện tượng lún và xẹp cột sống lưng, thắt lưng làm chiều cao giảm dần theo tuổi nghĩa là thấp đi có thể đến 10 cm hoặc giảm đến khi xương sườn thấp nhất chạm vào mào chậu thì dừng lại

Loãng xương ở tay và chân ít gây đau, nếu có đau thì thường do các nguyên nhân khác. Nhưng tình trạng này có thể gây ra mối nguy hiểm khác là dễ bị gãy xương đùi (đoạn liên mấu chuyển), gãy đầu dưới xương cẳng tay(gãy Pouteau-Colles) khi ngã hay thậm chí chỉ là cử động sai lệch như chống tay hay xoay chân mạnh

Loãng xương ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và sinh hoạt của con người, nó gây ra nhiều khó khăn và phiền toái trong cuộc sống, sinh hoạt, công việc và làm cho người bệnh có cảm giác bản thân mình già hơn, yếu hơn, và khi gãy cổ xương đùi thì thực sự biến vấn đề này trở nên vô cùng trầm trọng.

Điều trị loãng xương khá phức tạp, không những đòi hỏi kiến thức của người thầy thuốc mà còn đòi hỏi sự kiên trì, hợp tác của người bệnh.

Nội dung điều trị gồm 3 phần: chế độ dinh dưỡng giàu can-xi, tăng cường vận động thể lực và dùng thuốc.

Loãng xương phải được điều trị trong thời gian dài nhiều năm và các loại thuốc này hầu hết là đắt tiền như Rocaltrol, Miacalcic, Calcitriol, Calcitonin, Calcisandoz … thường phải kèm theo cung cấp can-xi là nội tiết tố nữ khi cần thiết.

Các thuốc điều trị loãng xương có tác dụng rất chậm, có thể dùng thêm thuốc giảm đau như: Tilcotil, Alaxan, Neo-pyrazon… các thuốc này đều có tác dụng phụ là gây viêm loét dạ dày, vì thế phải thận trọng khi sử dụng và có thể bổ sung thuốc dạ dày kèm theo. Bên cạnh sử dụng can-xi, ở những người phụ nữ mãn kinh có thể được điều trị thêm bằng hormon thay thế (estrogen). Nếu có gãy xương thì phải phối hợp với bác sỹ chuyên khoa để bất động các xương gãy, nếu có thoái hóa khớp thì có thể thay khớp khi có chỉ định.

Khi phát hiện loãng xương, rất khó để xương phục hồi lại như trạng thái ban đầu, hầu như là không thể, nên việc dự phòng loãng xương là điều vô cùng quan trọng, tốt nhất là phòng tránh ngay từ khi còn nhỏ. Để phòng ngừa nói chung tình trạng loãng xương thì cần lưu ý một số việc sau đây:

Trong sinh hoạt: cần tránh các yếu tố nguy cơ như rượu, thuốc lá cũng như các chất kích thích khác.

Vấn đề dinh dưỡng: tăng cường các thực phẩm giàu can-xi và muối khoáng như rau xanh, tôm, cua, thịt trứng, có thể dùng thêm sữa có hàm lượng can-xi cao, ít ngọt và không béo. Điều cần lưu ý là không nên ăn quá nhiều dễ dẫn đến dư thừa thậm chí là béo phì.

Tập thể dục thể thao đều đặn mỗi ngày, kèm tắm nắng hợp lý: Hoạt động này giúp cho cơ thể khỏe mạnh, làm giảm tốc độ lão hóa của cơ thể, tăng cường khả năng hấp thu can-xi, làm cho xương bền chắc và giúp cho quá trình tạo xương gia tăng. Tuy nhiên khi luyện tập thể dục thể thao cần lưu ý một số nguyên tắc sau đây: thứ nhất là phải vận động cơ bắp nhịp nhàng từ từ ở mức độ vừa phải, cột sống được tập linh hoạt và uyển chuyển. Thứ hai là trong trường hợp đã bị loãng xương: khi tập thể dục thể thao cần tránh những động tác gây hại cho cột sống như: Trồng chuối ngược có thể làm lún xẹp đốt sống;  Động tác cuối gập người nhanh về phía trước có thể làm gãy nứt đốt sống; Nhảy tại chỗ mạnh cũng có thể làm xẹp đốt sống.

Hoạt động thể dục thể thao vô cùng quan trong và cần thiết cho mọi lứa tuổi. Đối với người cao tuổi thì các hình thức được khuyến cáo như: tập Yoga, tập dưỡng sinh (Thái cực quyền). Các loại hình như đi bộ, bơi lội cũng có tác dụng rất tốt phù hợp sức khỏe người cao tuổi.

Ngoài ra cũng cần chú ý đề phòng các tai nạn vì có thể gây tổn thương xương, khi lao động cần tránh các động tác như khuân vác nặng, vặn người quá mạnh và đột ngột. Phụ nữ từ 40 tuổi trở lên nên đi đo tỷ trọng của xương hằng năm.

Để phát hiện sớm bệnh loãng xương cần khám sức khỏe định kỳ. Các xét nghiệm cần thiết sẽ được thực hiện để phát hiện sớm bệnh loãng xương và theo dõi tiến triển của bệnh, trong điều kiện hiện nay có thể làm các xét nghiệm:

Chụp X quang sống và xương tay chân: Đây là hình thức cận lâm sàng đơn giản, rẻ tiền, dễ thực hiện và phổ biến ở hầu hết các cơ sở y tế. Nhưng khi thấy được loãng xương trên phim X quang thì bệnh đã trong giai đoạn muộn xương đã bị mất khá nhiều (>30%).

Xét nghiệm do mật độ xương giúp đánh giá được khối lượng xương có thể phát hiện loãng xương sớm hơn.

Có thể có những xét nghiệm khác để phát hiện các bệnh lý mà có nguy cơ gây nên tình trạng loãng xương.

Tóm lại loãng xương là bệnh khá phổ biến và diễn tiến âm thầm trong nhiều năm, khó nhận biết sớm và để lại nhiều hậu quả khá nghiêm trọng, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Điều trị bệnh loãng xương thường khó khăn, tốn kém và hiệu quả đôi khi không rõ ràng, đòi hỏi người bệnh phải có sự kiên trì, tuân thủ đúng theo các hướng dẫn của thầy thuốc.

Vì thế công tác dự phòng và phát hiện sớm tình trạng loãng xương trở nên vô cùng quan trọng, vừa giúp mọi người tránh được tác hại nguy hiểm của bệnh loãng xương, vừa giúp tăng cường sức khỏe, sự dẻo dai, nâng cao chất lượng cuộc sống và đóng góp nhiều hơn cho xã hội.