CN Nguyễn Thị Phước – Phòng Điều dưỡng

Lão hóa và dinh dưỡng: một thách thức toàn cầu đang gia tăng

Cả số lượng và tỷ lệ người già được xác định là từ 60 tuổi trở lên - đang gia tăng ở hầu hết các quốc gia và xu hướng trên toàn thế giới có thể sẽ tiếp tục không suy giảm. Năm 2002, ước tính có khoảng 605 triệu người già trên thế giới, gần 400 triệu người đang sống ở các nước thu nhập thấp. Hy Lạp và Ý có tỷ lệ người cao tuổi cao nhất (cả 24% vào năm 2000). Đến năm 2025, số người cao tuổi trên toàn thế giới dự kiến ​​sẽ đạt hơn 1,2 tỷ, với khoảng 840 triệu người trong số này ở các nước thu nhập thấp [2].

Loãng xương và gãy xương liên quan là một nguyên nhân chính của bệnh tật, tàn tật và tử vong, và là một chi phí y tế rất lớn. Người ta ước tính rằng số lượng gãy xương hông hàng năm trên toàn thế giới sẽ tăng từ 1,7 triệu vào năm 1990 lên khoảng 6,3 triệu vào năm 2050. Phụ nữ bị 80% gãy xương hông; nguy cơ suốt đời đối với gãy xương do loãng xương ít nhất là 30% và có thể là gần 40%. Ngược lại, nguy cơ chỉ là 13% đối với nam giới [2].

Phụ nữ có nguy cơ cao hơn vì mất xương tăng tốc sau khi mãn kinh. Có thể phòng ngừa bằng liệu pháp hormone khi mãn kinh. Các yếu tố lối sống, đặc biệt là chế độ ăn uống, hoạt động thể chất và hút thuốc cũng liên quan đến chứng loãng xương. Mục đích chính là để ngăn ngừa gãy xương; điều này có thể đạt được bằng cách cung cấp lượng canxi đầy đủ và tăng cường hoạt động thể chất, đặc biệt là ở tuổi thiếu niên và thanh niên [2].

Người già đặc biệt dễ bị suy dinh dưỡng. Hơn nữa, những nỗ lực để cung cấp cho họ đầy đủ dinh dưỡng gặp phải nhiều vấn đề thực tế. Đầu tiên, yêu cầu dinh dưỡng của họ không được xác định rõ. Vì cả khối lượng cơ thể gầy và tốc độ trao đổi chất cơ bản đều giảm theo tuổi tác, nên nhu cầu năng lượng của một người già trên mỗi kg trọng lượng cơ thể cũng giảm [2].

Nhiều bệnh do người già mắc phải là kết quả của các yếu tố chế độ ăn uống, một số trong đó đã hoạt động từ khi còn nhỏ. Những yếu tố này sau đó được kết hợp bởi những thay đổi xảy ra tự nhiên với quá trình lão hóa [2].

Chất béo trong chế độ ăn uống dường như có liên quan đến ung thư ruột kết, tuyến tụy và tuyến tiền liệt. Các yếu tố nguy cơ gây bệnh như tăng huyết áp, lipid máu và không dung nạp glucose, tất cả đều bị ảnh hưởng đáng kể bởi các yếu tố chế độ ăn uống, đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của bệnh tim mạch vành [2].

Các bệnh thoái hóa như bệnh tim mạch và mạch máu não, tiểu đường, loãng xương và ung thư, là một trong những bệnh phổ biến nhất ảnh hưởng đến người già, đều bị ảnh hưởng bởi chế độ ăn uống. Càng ngày trong cuộc tranh luận về chế độ ăn uống/bệnh tật, vai trò của các vi chất dinh dưỡng trong việc tăng cường sức khỏe và ngăn ngừa bệnh không truyền nhiễm đang được chú ý đáng kể. Sự thiếu hụt vi chất dinh dưỡng thường phổ biến ở người cao tuổi do một số yếu tố như giảm lượng thức ăn và thiếu sự đa dạng trong thực phẩm họ ăn [2].

Thay đổi chế độ ăn uống dường như ảnh hưởng đến mức độ yếu tố rủi ro trong suốt cuộc đời và có thể có tác động thậm chí còn lớn hơn ở người lớn tuổi. Việc giảm tương đối lượng chất béo bão hòa và lượng muối, sẽ làm giảm huyết áp và nồng độ cholesterol, có thể có tác dụng đáng kể trong việc giảm gánh nặng của bệnh tim mạch. Tăng tiêu thụ trái cây và rau quả từ một đến hai phần mỗi ngày có thể giảm 30% nguy cơ tim mạch [2].

Dinh dưỡng để người cao tuổi luôn khoẻ mạnh

Cần giảm khẩu phần ăn so với thời trẻ, trước hết là ăn giảm chất đường bột

Nhu cầu năng lượng ở người 60 tuổi giảm đi 20%, ở người trên 70 tuổi giảm đi 30% so với người 25 tuổi. Theo nhu cầu khuyến nghị của người Việt Nam, với người cao tuổi nhu cầu về năng lượng là từ 1700-1900 kcal/người/ngày. Năng lượng từ ngũ cốc cung cấp 68%, các chất béo cung cấp 18% và các chất đạm cung cấp 14% tổng nhu cầu năng lượng trong khẩu phần ăn hàng ngày. Người cao tuổi cần điều chỉnh chế độ ăn để giữ cân nặng ổn định, để chỉ số BMI từ 18,5-22,9 [1].

Về chế độ ăn của người cao tuổi cần lưu ý: Chia bữa ăn thành nhiều bữa nhỏ, tạo không khí vui vẻ thoải mái. Khi ăn, cần nhai chậm nhai kỹ thức ăn. Nên ăn các thức ăn thực vật như: Vừng, lạc, đậu đỗ, rau xanh và hoa quả chín, ăn ít thịt thay vào đó là cá, tôm. Chế biến các món hấp, luộc nhừ thay thế các món rán nướng. Nên ăn thay đổi thực đơn thường xuyên, tránh đơn điệu để bữa ăn sẽ ngon hơn. Các món ăn chế biến mềm, thái nhỏ, hầm kỹ để phù hợp với hàm răng yếu và dễ tiêu hóa. Không ăn quá no, nhất là vào buổi tối, sau khi ăn xong nên ngồi hoặc đi lại nhẹ nhàng trong vòng 30 phút sẽ giúp dạ dày nhào trộn thức ăn và dễ tiêu.

Ăn giảm thịt, giảm chất béo và giảm muối

Về chất đạm, nhu cầu Protein từ 60-70 gam/ngày, trong đó đạm động vật chiếm 30% tổng số Protein. Người cao tuổi ăn ít thịt, thay vào đó là các thực phẩm giàu can xi như: Cá, tôm, cua (100 g tép chứa 910 mg can xi, 100 g cua chứa 5040 mg can xi). Các Protein thực vật như đậu đỗ, vừng lạc, đậu phụ vì chúng có nhiều chất xơ giúp thải lượng Cholesterol. Hạn chế ăn các thực phẩm có nhiều Cholesterol như: nội tạng động vật, óc. Nên ăn ít nhất 3 bữa cá/1 tuần, 3 quả trứng/1 tuần và ăn thêm sữa chua (dễ tiêu và có lợi cho tiêu hóa) [1].

Về chất béo, nên ăn cả dầu thực vật và mỡ động vật, tỷ lệ chất béo thực vật chiếm 35% tổng lượng chất béo. Dầu thực vật tốt với người có tăng huyết áp, không có Cholesterol và ít Acid béo bão hòa (dưới 40%) hơn mỡ động vật [1].

Ngoài giảm cơm, người cao tuổi cần chú ý giảm thịt, giảm mỡ, giảm đường. Thịt tính bình quân không vượt quá 1,5kg đầu người trong một tháng, mỡ/dầu dưới 600g, đường dưới 500g [1].

Ngoài ra, ăn hạn chế các thực phẩm có hàm lượng muối cao như các loại dưa cà muối. Hạn chế những đồ ăn, thức uống gây mất ngủ như: Cà phê, chè đặc. Hạn chế ăn mặn, lượng muối ăn dưới 150g/người/tháng, vì ăn muối nhiều có liên quan đến bệnh tăng huyết áp [1].

Ăn thêm đậu, lạc, vừng và cá

Ở người có tuổi, tiêu hóa hấp thụ chất đạm đều kém nên dễ xảy ra tình trạng thiếu chất đạm. Ở đậu, lạc, vừng và cá có nhiều chất đạm, ngoài ra chúng lại có nhiều chất dầu giúp đề phòng các bệnh về tim mạch. Cho nên người cao tuổi nên ăn nhiều món ăn từ đậu tương như đậu phụ, sữa đậu nành [1].

Mỗi gia đình nên có một lọ vừng lạc để bổ sung bữa ăn hằng ngày. Mỗi tuần ăn 2-3 bữa cá. Nên ăn cá nhỏ, kho nhừ hai lửa để ăn được cả xương có thêm canxi đề phòng bệnh xốp xương ở người cao tuổi. Ðậu, lạc, vừng, cá có tác dụng phòng, chống các bệnh tim mạch; đậu phụ còn có tác dụng phòng chống ung thư [1].

Ăn nhiều rau tươi, quả chín

Người có tuổi cần chú ý ăn nhiều rau để có chất xơ kích thích nhu động ruột, tránh táo bón. Các chất xơ trong rau quả còn có tác dụng như cái chổi quét hết các chất bổ béo thừa đẩy ra theo phân, giúp cơ thể phòng chống bệnh xơ vữa động mạch. Rau tươi, quả chín còn cung cấp các chất dinh dưỡng hết sức quan trọng đối với người cao tuổi là các vitamin và chất khoáng [1].

Nhu cầu chất xơ 25g/ngày, đặc biệt là chất xơ hòa tan có tác dụng làm giảm Cholesterol và đường máu, nó tốt với người tiểu đường, tăng huyết áp. Người cao tuổi thường bị loãng xương và thiếu các vitamin, khoáng chất. Cần ăn các loại rau xanh hoa quả giàu vitamin và khoáng chất, mỗi ngày nên ăn 300g rau xanh và 100g hoa quả [1].

Uống đủ nước theo nhu cầu

Người cao tuổi thường thường uống ít nước do sợ đi tiểu nhiều, mất ngủ. Nước giúp cho tiêu hóa tốt hơn và đào thải các chất cặn bã của cơ thể. Uống từ 1.5-2 lít nước/ một ngày, cần chủ động uống nước không chờ khát mới uống. Nên uống nước trà xanh tốt cho tim mạch và các loại thức uống có tác dụng an thần như hạt sen, chè ngó sen... [1].

Chế độ sinh hoạt phù hợp

Người cao tuổi nên sinh hoạt điều độ, ăn, ngủ đúng giờ. Để làm chậm quá trình lão hóa và duy trì cân nặng hợp lý bằng việc tập thể dục nhẹ nhàng hàng ngày. Mỗi buổi sáng dậy vận động 30 phút, trưa nằm nghỉ hoặc ngủ 15 phút, tối nên đi bộ 30 phút giúp ngủ ngon hơn. Ði bộ là cách vận động tốt nhất, phù hợp với người cao tuổi và có thể phòng bệnh xơ cứng động mạch, và cải thiện tình trạng đau mỏi xương [1].

Tóm lại, người cao tuổi nên có một chế độ dinh dưỡng hợp lý, tinh thần thoải mái, thực hiện chế độ vận động vừa sức, phù hợp với sức khỏe và tuổi tác của từng người để có tuổi thọ tốt hơn. Hiện tượng lão hóa không thể dừng lại theo thời gian, nhưng nếu biết vận dụng thời gian để tập thể dục thì chẳng những sức khỏe của người cao tuổi sẽ cải thiện mà còn làm quá trình lão hóa chậm hơn. Bên cạnh đó, mỗi gia đình tiếp tục phát huy truyền thống đạo đức dân tộc trong việc tôn trọng, chăm sóc người cao tuổi.

Nguồn:

1. Nguyễn Việt Tiến, Dinh dưỡng để người cao tuổi luôn khỏe mạnh, Viện Dinh dưỡng Quốc gia (2018).
2. Nutrition for older persons, https://www.who.int/nutrition/topics/ageing/en/