Bs. Thái Đình Hạ Thy -

1. ĐẠI CƯƠNG

Hội chứng ruột kích thích là một bệnh lý tiêu hoá mạn tính, diễn biến liên tục hoặc gián đoạn với đặc trưng là đau bụng, đầy bụng, rối loạn tiêu hoá như đi chảy, táo bón hoặc xen kẽ cả hai

2. NGUYÊN NHÂN

Hội chứng ruột kích thích là một bệnh lý, một tràng thái không hoà hợp giữa tinh thần và nội tạng hơn là một bệnh lý đặc hiệu, không có một bất thường rõ ràng hoặc một nguyên nhân đặc hiệu

3.CHẨN ĐOÁN

3.1 Chẩn đoán xác định

3.1.1 Lâm sàng: Tiêu chuẩn ROME III

- Đau bụng hoặc cảm giác khó chịu ở bụng ít nhất 3 ngày mỗi tháng trong 3 tháng qua, phối hợp với 2 hoặc 3 các triệu chứng sau: 

• Giảm đi sau đại tiện. 
• Thay đổi hình dạng khuôn phân. 
• Thay đổi số lần đi đại tiện. 

- Có trên 2 triệu chứng sau:

• Số lần đại tiện không bình thường (>3 lần/ngày hoặc <3lần/tuần).
• Phân không bình thường (phân lỏng, cứng lổn nhổn, nhão hay phân có nhầy).
• Bất thường khi đi đại tiện: mót rặn hay cảm giác không tống hết phân.
• Bụng chướng hơi, cảm giác nặng tức bụng.

* Các triệu chứng ngoài đường tiêu hóa: Có thể gặp:

• Tiết niệu: tiểu khó, tiểu gấp.
• Phụ khoa: rối loạn kinh nguyêt.
• Cơ: Đau cơ, đau lưng.
• Thần kinh: Nhức đầu, dị cảm, mất ngủ, rối loạn vị giác, trầm cảm
• Mệt mỏi, hồi hộp, đau ngực, nóng bừng mặt, chóng mặt.
• Hô hấp: Hen phế quản

3.1.2 Cận lâm sàng

• Xét nghiệm máu: công thức máu, VSS, sinh hóa, các dấu ấn ung thư bình thường.
• Xét nghiệm phân, cấy phân tìm vi khuẩn bình thường.
• Sinh thiết, GPB, test HP, xét nghiệm mô bệnh học đại tràng bình thường.
• Chụp X.Q khung đại tràng: bình thường hoặc có rối loạn co bóp nhu động. Nội soi đại-trực tràng bình thường

3.2 Chẩn đoán phân biệt

- Qua thăm khám và xét nghiệm có thể giúp chúng ta phát hiện một số triệu chứng báo động về bệnh lý thực tổn để chẩn đoán phân biệt với HCRKT. Các triệu chứng báo động: 

• Triệu chứng mới xảy ra ở bệnh nhân trên 50 tuổi.
• Chán ăn, sụt cân, thiếu máu.
• Sốt, tăng BC, tốc độ máu lắng tăng.
• Đại tiện phân có nhầy, máu.
• Phân nhỏ dẹt thường xuyên.
• Tiền sử gia đình có người bị ung thư đại tràng.

4. ĐIỀU TRỊ

Nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy bệnh nhân bị HCRKT dễ tăng nhu động ruột so với người bình thường, các triệu chứng thường tái đi tái lại, kéo dài nhiều năm, bệnh nhân phải đi khám bệnh nhiều nơi, tâm lý luôn ngờ vực, lo lắng sợ bệnh nặng, bệnh ác tính.Bác sĩ điều trị cần thiết lập mối quan hệ tin cậy, chắc chắn, kiên định với người bệnh.

4.1. Tâm lý liệu pháp: Tạo quan hệ tốt giữa thầy thuốc và bệnh nhân

- Lắng nghe, trấn an bệnh nhân.

- Giải thích cho bệnh nhân hiểu thấu đáo về HCRKT làm nhẹ đi sự lo lắng từ các triệu chứng của chính họ, Đây không phải là bệnh có tổn thương thực thể tại ruột, là một bệnh mạn tính có đặc trưng bởi những đợt có biểu hiện bệnh rầm rộ và những đợt bệnh im lặng, không có triệu chứng.

- Giải thích cho bệnh nhân biết việc điều trị tập trung vào các triệu chứng nổi trội là biện pháp hữu hiệu và hợp lý, việc điều trị không thể làm dứt hẳn triệu chứng nhưng sẽ cải thiện tôt hơn chất lượng cuộc sống.

4.2. Chế độ ăn: Rất quan trọng trong điều trị HCRKT

- Khi đang có triệu chứng rối loạn tiêu hóa nên tránh ăn các thức ăn, nước uống không thích hợp.

- Nếu táo bón cần uống nhiều nước,ăn thêm chất xơ, rau quả tươi, dung them chất cám, tránh ăn thức ăn khô, mắm, nhiều gia vị., nêm hoạt động thể lực, hạn chế ngồi nhiều một chỗ.

- Tránh căng thẳng thần kinh.

- Tránh thức ăn khó tiêu, dễ sinh hơi như: Khoai, sắn, bánh ngọt nhiều bơ, hoa quả có nhiều đường (cam, quýt, soài, mít...). Đồ uống nhiều đường và có gas, chất kích thích (rượu, cà fê, gia vị chua cay...). Những thức ăn để lâu, bảo quản không tốt. Nếu có ỉa chảy tránh ăn qúa nhiều thức ăn có nhiều chất xơ (rau muống, rau cải, dưa...).

4.3. Chế độ luyện tập: rất cần thiết, phải kiên trì

- Luyện tập chế độ đại tiện 1 lần trong ngày, xoa bụng buổi sáng khi ngủ dậy để gây cảm giác muốn đại tiện.

- Luyện tập thư giãn, khí công, tập thể dục, đi bộ thường xuyên

4.4. Thuốc: chủ yếu nhiều điều trị triệu chứng nổi bật

- Chống táo bón:

• Thuốc điều trị táo bón tạo khối: Igol, Equate, Normacol…
• Thuốc điều trị táo bón thẩm thấu: Lactulose, Sorbitol, Forlax, Magie Sulfat.
• Thuốc kích thích chức năng vận động, bài tiết của ruột: Lô hội, Bisacodyl, picosulfat.

- Thuốc điều trị tiêu chảy:

• Chống ỉa chảy: Imodium....
• Thuốc bảo vệ niêm mạc ruột: Smacta, Actapulgite.
• Vi khuẩn thay thế: Lacbio, Enterogemina.

- Thuốc chống co thắt và chướng bụng đầy hơi:

• Kháng Cholinergic: Atropin, Buscomin.
• Thuốc chống co thắt hướng cơ trơn:
• Meteospasmyl, Duspatalin

+ Điều trị chướng bụng, đầy hơi:

• Trimebutin, Motilium
• Pepsan, than hoạt

- Thuốc an thần kinh: Rotunda, Seduxen, Dogmatyl...

- Nhóm thuốc triển vọng mới: Tác dụng trên thụ thể 5-HT:

+ Đối vận 5-HT: Tác dụng trị tiêu chảy: Alostron, cilansetron.

+ Đồng vận 5-HT: Tác dụng trị táo bón: Prucalopide,Tegasesod.

* Xác định mức độ nặng của HCRKT và xử trí (theo GI-MIMS, 2005-2006):

A. Nhẹ: 

• Triệu chứng không thường xuyên.
• Rối loạn tâm lý ít.
• Điều trị: Giáo dục về bệnh, ăn kiêng, chọn thức ăn thích hợp

B. Trung bình: 

• Triệu chứng thường xuyên, ảnh hưởng đến hoạt động bình thường.
• Suy giảm tâm lý.
• Triệu chứng nặng lên - tìm yếu tố thúc đẩy.
• Thay đổi nếp sinh hoạt, tâm lý liệu pháp, chế độ ăn kiêng.
• Dùng thuốc kiểm soát triệu chứng

C. Nặng: 

• Đau bụng thường xuyên.
• Suy giảm tâm thần tiềm ẩn.
• Điều trị như trên kết hợp với thuốc an thần hoặc thuốc tâm thần.

5. TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Hoàng Trọng Thảng (2002), Bệnh tiêu hóa gan mật, nhà xuất bản Y học.
2. Phác đồ điều trị nội khoa, 2013, Bệnh viện Chợ Rẫy, nhà xuất bản Y học.
3. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh nội khoa- Bệnh viện Bạch Mai