KTV Lê Thị Mỹ Hiệp - Khoa PHCN

1. Đại cương

• Gãy thân xương  cánh tay chiếm 1,3% tổng số gãy. Ở người lớn nó chiếm 8-19% gãy thân xương ống dài, ở trẻ em ít gặp.
• Đa số điều trị không mổ, tỷ lệ liền xương cao, ít biến chứng hơn so với mổ kết hợp xương.
• Gãy thân xương cánh tay dù can xương lệch cũng ít ảnh hưởng đến chức năng tay bên gãy vì nhờ có khớp vai và khớp khuỷu bù trừ .
• Thần kinh quay nằm ở rãnh xoắn sát xương nên dễ bị liệt khi gẫy đoạn giữa.

Xác định thân xương cánh tay: Được giới hạn từ Dưới Mấu Động -> Trên Mõm trên lồi cầu khoảng bốn khoát ngón tay (của người bệnh).

Hình 1.

2. Nguyên nhân- Cơ chế

• Trực tiếp: Do vật cứng đập vào hoặc viên đạn, mảnh bom bắn vào làm gãy xương.
• Gián tiếp: Do ngã chống khuỷu, chống tay xuống đất.

3. Triệu chứng

Triệu chứng cơ năng

• Nạn nhân đau ngay sau khi bị chấn thương, đau tăng lên khi gắng cử động hoặc chạm vào ổ gãy.
• Mất cử động hoàn toàn.
• Cánh tay gãy lủng lẳng.

Triệu chứng thực thể

• Cánh tay sưng to, tròn làm mất các nếp của cơ.
• Vết bầm tím xuất hiện muộn.
• Trục của chi biến dạng: gập góc, lệch vẹo, ngắn lại.
• Sờ nắn: cơ di động bất thường và tiếng lạo xạo của xương.
• Đo: chi gãy ngắn hơn chi lành, có khi dài hơn thường gặp ở người già đến muộn.

Triệu chứng Xquang (Hình 1)

• Cần kiểm tra X quang để xác định vị trí gãy, đường gãy (chéo hay ngang) và di lệch của xương.

4. Biến chứng

Biến chứng sớm

• Liệt dây thần kinh (có dấu hiệu tê bị dọc theo bờ ngoài cẳng tay, mất cử động duỗi của ngón tay cái và trỏ (gãy 1/3 giữa thân  xương cánh tay).

Biến chứng muộn (Hình 3)

• Khớp giả, chân liền xương do cơ xen vào hai đầu xương gãy.
• Di lệch thứ phát do bất động không tốt.
• Teo cơ, cứng khớp vai, khớp khuỷu.

5. Xử trí

Trừ đau bằng Novocain 0,25%.

Kéo nắn

• Để người bệnh ngồi hoặc nằm, dùng  một dây vải to bản luồn vào nách bệnh nhân, kéo thẳng lên trần nhà (giữ và kéo vai lên). Khuỷu tay gấp 90 độ, cẳng tay hơi sấp kéo thẳng xuống dưới, đồng thời để dạng và đưa ra trước để chữa chi lệch.

Bất động

• Bó bột ngực-vai-cánh tay từ 6- 8 tuần nếu gãy 1/3 dưới thân xương cánh tay ít di lệch bó bột chữ U, để bột 4- 6 tuần. khi bột khô cho tập phục hồi chức năng ngay.

Phẫu thuật

• Có thể đóng đinh nội tủy hoặc bắt vít tùy trường hợp.

6. Phục hồi chức năng

a. Giai đoạn bất động

Mục đích

• Cải thiện tuần hoàn.
• Chống teo cơ do bất động.

Phương pháp

• Cử động chủ động ngón tay, cổ tay.
• Co cơ tĩnh các cơ vùng đai vai, cơ nhị đầu, cơ tam đầu cánh tay.

Chú ý: theo dõi mạch quay và thần kinh quay. Nếu có dấu hiệu tổn thương thần kinh quay cần theo dõi tiến triển của thần kinh. Nếu không thuyên giảm nên nghĩ đến thần kinh bị kẹt giữa hai đầu xương hoặc bị đứt chứ không phải do bị chèn ép do phù nề.

b. Giai đoạn sau bất động

Mục đích

• Cải thiện tuần hoàn.
• Duy trì tầm hoạt động, các khớp tự do.
• Duy trì lực cơ ở các khớp tự do( cổ, bàn tay, ngón tay).
• Chống teo cơ.
• Ngừa cứng khớp.

Phương pháp

• Tư thế trị liệu: nâng cao tay.
• Tập chủ động cử động cổ tay, ngón tay.
• Tập co cơ tĩnh các cơ đai vai, cơ nhị đầu, cơ tam đầu cánh tay.
• Sau 2 tuần tập tăng tầm độ khớp vai và khớp khuỷu nhẹ nhàng bằng chủ động trợ giúp bằng tay kỹ thuật viên hặc dàn treo.
• 1 tháng: có thể cho đề kháng khớp vai, tùy theo bậc cơ của người bệnh.  Có thể áp dụng kỹ thuật giữ- nghỉ đối với khớp khuỷu( tùy theo bậc cơ của người bệnh).
• Chú ý: tránh tập quá mạnh và tránh tập vặn xoay cánh tay.
• Hướng dẫn chương trình điều trị tại nhà: bò tường trong tư thế gập và dạng vai, tự trợ giúp bằng tay lành.

Nếu người bệnh được hướng dẫn và tự giác tập vận động thì khả năng phục hồi chức năng sẽ nhanh, ngược lại nếu không được phát hiện kịp thời, luyện tập không đúng cách thời gian khỏi bệnh sẽ kéo dài. Vì vậy người bệnh bị gãy xương cánh tay cần đến cơ sở y tế khám để phát hiện sớm và điều trị kịp thời nhằm phòng ngừa biến chứng sau này.

Tài liệu tham khảo:

1. Sách tham khảo dùng cho cán bộ ngành phục hồi chức năng.