Ds Nguyễn Thị Thúy Hằng

Cụm từ thuốc chống viêm không steroid (viết tắt NSAID) dường như không mấy xa lạ với  người sử dụng thuốc tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ được tác dụng,cơ chế tác dụng cũng như các biến chứng do thuốc gây ra trong quá trình sử dụng thuốc.

Thuốc chống viêm không steroid- NSAIDs là một nhóm thuốc bao gồm các thuốc có hoạt tính chống viêm và không chứa nhân steroid. Nhóm này bao gồm nhiều dẫn chất có thành phần hoá học khác nhau nhưng có chung cơ chế tác dụng là ức chế các chất trung gian hoá học gây viêm, quan trọng nhất là prostaglandine - điều này lý giải phần lớn các hiệu quả của thuốc, đồng thời cũng giải thích tác dụng phụ của nhóm thuốc chống viêm không steroid. Đa số các thuốc trong nhóm cũng có tác dụng hạ nhiệt và giảm đau. Các thuốc chống viêm không steroid chỉ làm giảm các triệu chứng viêm mà không loại trừ được các nguyên nhân gây viêm, không làm thay đổi tiến triển của quá trình bệnh lý chính.

Tác dụng chống viêm: Thuốc có tác dụng ức chế sinh tổng hợp Prostaglandin (PG) do ức chế men cyclo-oxygenase (COX) làm giảm tổng hợp PG.

Tác dụng giảm đau: Thuốc có tác dụng ức chế các prostaglandin PGF2 alpha, do đó làm giảm tính cảm thụ của các đầu dây thần kinh cảm giác với các chất gây với đau như brandykinin, histamin, serotonin... vì vậy làm giảm đau trong quá trình viêm. Thuốc không có tác dụng với các đau nội tạng, không gây ngủ, không gây nghiện.

Tác dụng hạ sốt: Thuốc ở liều điều trị có tác dụng làm tăng quá trình thải nhiệt (giãn mạch ngoại vi, ra mồ hôi), lập lại thăng bằng cho trung tâm điều nhiệt ở vùng dưới đồi, do đó hạ nhiệt trên những người tăng thân nhiệt do bất kỳ nguyên nhân gì mà không gây hạ nhiệt độ ở người có thân nhiệt bình thường.

Tác dụng chống ngưng tập tiểu: Thuốc có tác dụng chống ngưng tập tiểu cầu do ức chế enzym thromboxan synthetase dẫn đến giảm tổng hợp thromboxan A2 là chất làm đông vón tiểu cầu.

Hiện thuốc được chia thành hai nhóm chính: nhóm thuốc ức chế COX không chọn lọc (đa số các thuốc chống viêm không steroid “cổ điển”) với nhiều tác dụng không mong muốn về tiêu hóa (viêm, loét, thủng... dạ dày tá trạng, ruột non...) và nhóm thuốc ức chế ưu thế (hoặc chọn lọc) COX-2 ( meloxicam, celecoxib, etoricoxib... có ưu thế là tác dụng không mong muốn về tiêu hóa thấp, xong cần thận trọng trong các trường hợp có bệnh lý tim mạch (suy tim xung huyết, bệnh lý mạch vành...).

Ngày 09/07/2015, Cục quản lý Dược phẩm và Thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) thông báo cần nhấn mạnh thêm các cảnh báo hiện có trong nhãn của các thuốc chống viêm không steroid (NSAID) về nguy cơ nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ liên quan đến các thuốc này. 

Nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ liên quan đến các thuốc NSAID lần đầu được mô tả trong mục Cảnh báo và thận trọngcủa nhãn thuốc NSAID kê đơn từ năm 2005. Sau đó, FDA liên tục tiến hành rà soát các thông tin mới liên quan đến độ an toàn của các thuốc NSAID kê đơn và không kê đơn. Các nghiên cứu liên quan đến nhóm thuốc này đã được đưa ra thảo luận trong hội nghị của Ủy ban Tư vấn Viêm khớp (The Arthritis Advisory Committee) và Ban cố vấn An toàn thuốc và Quản lý nguy cơ (The Drug Safety and Risk Management Advisory Committee) được tổ chức vào ngày 10 và 11/02/2014. Dựa trên kết quả rà soát các dữ liệu hiện có và các khuyến cáo được đưa ra sau hội nghị, FDA hiện đang yêu cầu cập nhật thông tin trong nhãn của tất cả các thuốc NSAIDs kê đơn và cũng có kế hoạch yêu cầu cập nhật thông tin về nguy cơ nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ trong nhãn của các thuốc NSAID không kê đơn tương tự như các thuốc kê đơn. Ngoài ra, FDA cung cấp một số thông tin cảnh báo về độ an toàn của nhóm thuốc này tới các cán bộ y tế. 

Khuyến cáo dành cho cán bộ y tế:

• Các thuốc NSAID làm tăng nguy cơ xảy ra các biến cố huyết khối tim mạch nghiêm trọng, có thể dẫn tới tử vong bao gồm nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Nhiều nghiên cứu ủng hộ kết quả này với ước tính mức độ tăng nguy cơ dao động giữa các nghiên cứu  từ 10% - 50% hoặc hơn tùy loại thuốc cụ thể và liều dùng sử dụng trong nghiên cứu. Các biến cố nghiêm trọng này có thể xuất hiện sớm ngay trong tuần đầu điều trị và nguy cơ tăng lên khi dùng thuốc kéo dài.
• Thận trọng theo dõi để phát hiện các tác dụng không mong muốn trên tim mạch trong quá trình sử dụng các thuốc NSAID, ngay cả khi không có triệu chứng tim mạch trước đó.
• Nhắc nhở bệnh nhân đến cơ sở y tế ngay khi có triệu chứng của nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ như đau ngực, khó thở, đột ngột cảm thấy yếu hay mất cảm giác tại một bộ phận hoặc một bên của cơ thể hoặc đột ngột nói lắp.
• Nhắc nhở bệnh nhân đọc kỹ hướng dẫn sử dụng của các thuốc NSAID kê đơn và không kê đơn trước khi sử dụng.
• Dựa trên dữ liệu hiện có, chưa có kết luận rõ ràng liệu nguy cơ huyết khối tim mạch của các thuốc NSAID (ngoại trừ aspirin) có tương tự nhau không.
• Sự tăng nguy cơ huyết khối tim mạch được quan sát thấy trên những bệnh nhân sử dụng thuốc liều cao.
• Mức tăng nguy cơ tương đối về các biến cố huyết khối tim mạch nghiêm trọng khi sử dụng các thuốc NSAID của những bệnh nhân mắc bệnh tim mạch hoặc có các yếu tố nguy cơ tương tự như những bệnh nhân không mắc bệnh tim mạch hoặc có các yếu tố nguy cơ. Tuy nhiên, tỷ lệ tuyệt đối xảy ra các biến cố tim mạch nghiêm trọng trên những bệnh nhân đã mắc bệnh tim mạch hoặc có các yếu tố nguy cơ cao hơn do nhóm này có mức nguy cơ nền cao hơn.
• Kê đơn các thuốc NSAID với liều thấp nhất có hiệu quả trong thời gian ngắn nhất có thể để giảm thiểu nguy cơ xảy ra các biến cố tim mạch trên bệnh nhân điều trị bằng các thuốc này.
• Một số thuốc NSAID bao gồm cả các thuốc không cần kê đơn như ibuprofen và naproxen có thể ảnh hưởng đến tác động chống kết tập tiểu cầu của aspirin liều thấp được sử dụng trong dự phòng các biến cố tim mạch do phong bế tác dụng ức chế không hồi phục COX-1 của aspirin. 
• Báo cáo ngay khi gặp phải các tác dụng không mong muốn trong quá trình sử dụng các thuốc NSAID.