Xoắn buồng trứng

Bs Tạ Thanh Uyên - 

1. ĐỊNH NGHĨA

Xoắn buồng trứng là hiện tượng buồng trứng xoay hoàn toàn hoặc một phần các dây chằng quanh buồng trứng, dẫn đến tắc nghẽn một phần hoặc toàn bộ nguồn cung cấp máu. Đây là một trong những trường hợp cấp cứu phụ khoa phổ biến nhất, có thể xảy ra ở phụ nữ thuộc mọi lứa tuổi. Ống dẫn trứng thường xoắn cùng với buồng trứng; được gọi là xoắn phần phụ (adnexal torsion). Hiện tượng xoắn đơn lẻ của ống dẫn trứng hiếm gặp hơn, và cũng có thể xảy ra hiện tượng xoắn nang cạnh buồng trứng, dây chằng rộng hoặc nang cạnh vòi trứng.

Việc chẩn đoán nhanh chóng rất quan trọng để bảo tồn chức năng buồng trứng và/hoặc ống dẫn trứng cũng như ngăn ngừa các biến chứng liên quan. Tuy nhiên, việc chẩn đoán có thể gặp khó khăn do các triệu chứng không đặc hiệu.

2. SINH LÝ BỆNH

Buồng trứng được treo bởi dây chằng bám vào vùng chậu (còn gọi là dây chằng treo buồng trứng), không cố định và có thể nằm ở vị trí bên hoặc phía sau tử cung, tùy thuộc vào tư thế của bệnh nhân. Khi bị xoắn, buồng trứng thường xoay quanh cả dây chằng treo buồng trứng và dây chằng buồng trứng-tử cung. Sự xoay của dây chằng treo buồng trứng gây nén các mạch máu buồng trứng, làm suy giảm dòng máu tĩnh mạch và bạch huyết, đồng thời làm giảm lưu lượng máu động mạch.

Các yếu tố như số lần xoắn của mạch máu và độ chặt của xoắn ảnh hưởng đến dòng máu vào và ra buồng trứng. Việc cấp máu động mạch đến buồng trứng ban đầu không bị gián đoạn nhiều như việc thoát máu tĩnh mạch, do các động mạch có thành cơ chắc chắn hơn so với tĩnh mạch mỏng hơn.

Máu động mạch trong tình trạng bị tắc nghẽn dẫn đến phù buồng trứng, làm buồng trứng phình to và tăng áp lực lên các mạch máu. Tình trạng thiếu máu cục bộ ở buồng trứng có thể dẫn đến hoại tử buồng trứng và xuất huyết cục bộ.

Buồng trứng phải có khả năng bị xoắn cao hơn so với bên trái, có thể do dây chằng buồng trứng-tử cung bên phải dài hơn và sự hiện diện của đại tràng sigma ở vùng chậu trái giúp ngăn ngừa hiện tượng xoắn bên trái.

3. DỊCH TỄ HỌC

Tỷ lệ mắc xoắn phần phụ chưa được xác định rõ. Trong một báo cáo trước đây về tổng kết 10 năm tại một bệnh viện phụ nữ, xoắn buồng trứng chiếm 2,7% các ca phẫu thuật cấp cứu. Đây là tình trạng cấp cứu phụ khoa phổ biến thứ năm, sau (theo thứ tự giảm dần) thai ngoài tử cung, vỡ hoàng thể xuất huyết, viêm vùng chậu, và viêm ruột thừa. Trong một báo cáo khác về các khối u phần phụ được phẫu thuật trong 10 năm, xoắn buồng trứng chiếm 15% trường hợp.

Hiện tượng xoắn buồng trứng có thể xảy ra ở phụ nữ thuộc mọi lứa tuổi, bao gồm cả thai nhi và trẻ sơ sinh, đặc biệt nếu có khối u buồng trứng. Tuy nhiên, phần lớn các trường hợp xảy ra ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. Trong các nghiên cứu hồi cứu kéo dài từ 10 đến 15 năm tại các trung tâm đơn lẻ, tuổi trung bình của bệnh nhân bị xoắn buồng trứng dao động từ 29,0 đến 33,5 tuổi.

4. YẾU TỐ NGUY CƠ

Yếu tố nguy cơ chính của xoắn buồng trứng bao gồm sự hiện diện của khối u buồng trứng di động và tiền sử xoắn buồng trứng trước đó. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý buồng trứng bình thường có thể bị xoắn.

Một số dữ liệu cho thấy thắt ống dẫn trứng có liên quan đến việc tăng nguy cơ xoắn buồng trứng, nhưng mức độ rủi ro này chưa được xác định rõ.

Khối u buồng trứng: Ở người lớn, các yếu tố phổ biến nhất làm tăng nguy cơ xoắn buồng trứng là nang buồng trứng sinh lý (như nang chức năng hoặc hoàng thể) hoặc các khối u lành tính. Sự hiện diện của một khối u buồng trứng làm cho buồng trứng dễ xoay quanh trục của dây chằng treo buồng trứng và dây chằng buồng trứng-tử cung, dẫn đến trạng thái xoắn.

Hơn 85% bệnh nhân bị xoắn buồng trứng có khối u buồng trứng. Nhiều khối u này liên quan đến chu kỳ sinh sản hoặc hormone sinh sản, như hoàng thể, kích thích rụng trứng; do đó, nguy cơ xoắn tăng trong thai kỳ, ở phụ nữ độ tuổi sinh sản, hoặc những người bị hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS).

5. LÂM SÀNG

Triệu chứng lâm sàng điển hình của xoắn buồng trứng là khởi phát đột ngột của đau vùng chậu từ trung bình đến nặng, có thể lan tỏa hoặc khu trú ở một bên, thường kèm theo buồn nôn và nôn, ở bệnh nhân có khối u phần phụ. Tiền sử gần đây về hoạt động mạnh hoặc tăng áp lực ổ bụng đột ngột có thể là yếu tố khởi phát và nên được cân nhắc khi chẩn đoán.

Tuy nhiên, biểu hiện triệu chứng có thể thay đổi, và những triệu chứng này cũng liên quan đến các tình trạng khác. Ngoài ra, xoắn có thể xảy ra ngay cả khi không có khối u phần phụ, đặc biệt ở trẻ em trước tuổi dậy thì. Điều này đặc biệt quan trọng nếu xoắn dẫn đến mất chức năng buồng trứng do đó cần chẩn đoán sớm.

5.1. Khám lâm sàng

Hầu hết bệnh nhân có dấu hiệu đau khi thăm khám vùng chậu và/hoặc bụng, mặc dù có khoảng một phần ba bệnh nhân không có đau rõ ràng.

Có thể sờ thấy khối vùng chậu khi khám, nhưng không phải lúc nào cũng có.

Dấu hiệu viêm phúc mạc có thể hiện diện ở một số ít bệnh nhân và nên làm tăng nghi ngờ về hoại tử phần phụ.

Sốt nhẹ có thể xuất hiện.

5.2. Xét nghiệm

Các bất thường trong xét nghiệm thường không phổ biến. Trong một số ít trường hợp, chảy máu do vỡ nang hoàng thể bị xoắn có thể gây thiếu máu, và hoại tử phần phụ có thể dẫn đến nhiễm trùng kèm tăng bạch cầu.

5.3. Chẩn đoán hình ảnh

a. Siêu âm

Siêu âm là công cụ chính để đánh giá bệnh nhân nghi ngờ xoắn buồng trứng. Các dấu hiệu bao gồm:

Buồng trứng có hình dạng tròn, lớn hơn bình thường và có cấu trúc không đồng nhất so với buồng trứng bên đối diện. Buồng trứng có thể bị đẩy ra phía trước tử cung thay vì vị trí bình thường ở bên cạnh hoặc phía sau tử cung. Hiện tượng "chuỗi ngọc" (string of pearls) hoặc các nang nhỏ phân bố ở ngoại vi buồng trứng do phù nề.

Sử dụng Doppler để đánh giá lưu lượng máu: Lưu lượng máu trong buồng trứng bị xoắn có thể bình thường, giảm hoặc mất hoàn toàn. Tuy nhiên, lưu lượng máu bình thường không loại trừ chẩn đoán xoắn, do có thể tồn tại nguồn cung cấp máu phụ từ các mạch khác.

b. Các kỹ thuật hình ảnh khác

Cộng hưởng từ (MRI) và chụp cắt lớp vi tính (CT) không được chỉ định thường quy, nhưng nếu thực hiện, có thể thấy buồng trứng lớn hơn bình thường, phù nề, và các mạch máu bị xoắn.

6. CHẨN ĐOÁN

- Chẩn đoán xác định: quan sát thấy buồng trứng bị xoắn tại thời điểm phẫu thuật.

- Chẩn đoán lâm sàng nghi ngờ: dựa trên sự kết hợp của các yếu tố:

• Đau vùng chậu cấp tính.
• Siêu âm cho thấy khối phần phụ với các dấu hiệu phù hợp với xoắn.

- Loại trừ các chẩn đoán khác như thai ngoài tử cung, viêm ống dẫn trứng-buồng trứng (TOA), hoặc viêm ruột thừa.

7. PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ

7.1. Điều trị bảo tồn bằng phương pháp tháo xoắn

Tháo xoắn được coi là phương pháp chính để điều trị xoắn buồng trứng ở bệnh nhân tiền mãn kinh với buồng trứng không có dấu hiệu ác tính. Tháo xoắn buồng trứng và các cấu trúc bị ảnh hưởng bằng dụng cụ nội soi hoặc mổ hở.

Loại bỏ các khối u lành tính hoặc nang buồng trứng (cắt bỏ nang - cystectomy) nếu có thể. Trong trường hợp phù nề nghiêm trọng, việc cắt bỏ nang có thể được trì hoãn để thực hiện sau khi phù nề giảm.

7.2. Cắt buồng trứng và ống dẫn trứng

Chỉ định trong các trường hợp:

• Buồng trứng không còn khả năng phục hồi (hoại tử hoàn toàn).
• Nghi ngờ có khối u ác tính.
• Bệnh nhân đã mãn kinh và có khối u phần phụ.

7.3. Theo dõi sau phẫu thuật

- Sau khi phẫu thuật tháo xoắn, bệnh nhân cần được giám sát các dấu hiệu viêm phúc mạc hoặc nhiễm trùng như sốt cao, đau bụng tăng lên, dấu hiệu bất thường trong huyết động học.

- Phòng ngừa tái phát

• Dùng thuốc ức chế rụng trứng: Thuốc tránh thai liều thấp (ít hơn 50 mcg estrogen) được khuyến cáo để ngăn ngừa hình thành nang buồng trứng mới.
• Oophoropexy (Cố định buồng trứng): áp dụng cho bệnh nhân có nguy cơ cao tái phát hoặc chỉ còn một buồng trứng hoạt động. Buồng trứng được cố định vào dây chằng tử cung hoặc dây chằng cùng.

8. XOẮN PHẦN PHỤ Ở NHỮNG TRƯỜNG HỢP ĐẶC BIỆT

8.1. Thai phụ

Xoắn buồng trứng có thể xảy ra trong thai kỳ, thường nhất là từ tuần thứ 10 đến 17 của thai kỳ.

Triệu chứng lâm sàng ở thai phụ tương tự như ở phụ nữ không mang thai, nhưng việc phẫu thuật nội soi có thể gặp khó khăn do kích thước tử cung tăng.

Phẫu thuật nội soi được chứng minh là an toàn và hiệu quả trong hầu hết các trường hợp. Oophoropexy có thể được thực hiện để giảm nguy cơ tái phát.

8.2. Trẻ em và thanh thiếu niên

Xoắn buồng trứng là nguyên nhân phổ biến của phẫu thuật buồng trứng ở trẻ em, chiếm 20–30% các ca phẫu thuật phần phụ. Ở trẻ em trước tuổi dậy thì, buồng trứng bình thường có thể bị xoắn mà không cần có khối u phần phụ. Phẫu thuật tháo xoắn được ưu tiên để bảo tồn chức năng buồng trứng, đặc biệt ở nhóm trẻ em có buồng trứng bình thường.

8.3. Xoắn ống dẫn trứng đơn độc

Xoắn đơn lẻ của ống dẫn trứng hiếm gặp nhưng có thể gây tổn thương nghiêm trọng nếu không được điều trị.

Dấu hiệu lâm sàng tương tự như xoắn buồng trứng, và chẩn đoán thường chỉ được xác định trong phẫu thuật.

9. KẾT LUẬN

Xoắn buồng trứng là một cấp cứu phụ khoa cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời để ngăn ngừa mất chức năng buồng trứng và các biến chứng nghiêm trọng khác. Siêu âm là phương pháp chẩn đoán chính, nhưng việc chẩn đoán cuối cùng thường yêu cầu phẫu thuật. Tháo xoắn được ưu tiên để bảo tồn buồng trứng, trong khi cắt bỏ phần phụ được thực hiện ở những trường hợp buồng trứng đã hoại tử hoặc nghi ngờ ác tính.

Nguồn:

1. https://www.uptodate.com/contents/ovarian-and-fallopian-tube-torsion?search